Naast mainland beschikt het land ook over de Portugese eilanden Azoren en Madeira die vooral bekend zijn om haar eeuwenoude versterkte wijnen.
Strategisch Azoren
De Azoren is een vulkanisch archipel 1.600km ten westen van Portugal en bestaat uit 9 eilanden. Ze zijn in 1427 ontdekt en in hetzelfde jaar kwamen de eerste kolonisten. Een document uit 1702 maakt melding van 34.100 pipas (houten vaten van 240 liter wijn) – ruim 800.000 liter wijn – van de eilanden Santa Maria, São Miguel, Terceira, Graciosa, São Jorge en Pico. Maar waarschijnlijk ook al eerder. De kolonisten legden wijngaarden aan voor hun eigen communie wijn. Maar ook voor de zeelieden die de Azoren gebruikten als tussenstop voor de oversteek naar Amerika. Vooral Verdelho staat ruim aangeplant op de Azoren. Men neemt aan dat deze druivensoort afkomstig is uit Sicilië of Cyprus en op de Azoren is geïntroduceerd door de Franciscaner broeders. De meeldauw eind 19e eeuw verwoestte de meeste wijngaarden. En pas in de jaren 50 van de 20e eeuw werd dit in ere hersteld.
Op het eiland Pico vinden de hoogste wijnproductie. Het is een flinke uitdaging om wijngaarden aan te leggen op het vulkanisch gesteente. De wortelstokken worden geplant in kieren en barsten van het vulkanisch gesteente. Of men boort gaten in de bodem. Net als op de Canarische Eilanden vinden we hier ook wijngaarden die ommuurt zijn.
Klimaat
De martieme invloeden zijn duidelijk aanwezig door de hoge regenval en milde temperatuur gedurende het jaar. De ommuring van de wijngaarden (ook wel currais genaamd) geeft 2 belangrijke voordelen. Het beschermt de wijnstokken tegen de harde winden en bijkomende zoute nevel maar absorbeert ook de warmte gedurende de dag die het vulkanisch gesteente vervolgens afgeeft in de nacht. Tevens dient men de basaltblokken te verwijderen om tot de vruchtbare ondergrond te komen om wijnstokken te planten!
Hoewel je mogelijk tropische temperaturen verwacht, is de gemiddelde temperatuur in augustus slechts 25C. In combinatie met de vulkanische bodem, kan je heerlijk frisse wijnen krijgen van ongeveer 12% alcohol met een mineraalachtige afdronk die te vergelijken is met Duitse Riesling! Qua aroma’s moet je denken aan bloemige, citrusfruitachtige wijnen van verbluffende kwaliteit!
De keerzijde echter is dat door de lage dagelijkse temperatuurvariatie het lastiger is voor druivenvariëteiten om hun fenolische rijpheid te verkrijgen, zonder haar frisheid en zuren te verliezen. Daarom vind je hier ook een grote verscheidenheid aan versterkte wijnen. Net als op het nabijgelegen eiland Madeira is fortificatie zeer populair.
Omdat de blauwe druif niet goed gedijt omdat de mist van zee het zonlicht tempert, is de aanplant vooral wit van Arinto dos Açores (ook bekend als Sercial), Verdelho en Terrantez do Pico. Deze mist is natuurlijk ook een risico op schimmelziektes. Er zijn maar liefst 33 verschillende druivensoorten toegestaan, waarvan 18 voor witte wijn. Vooral lokale Portugese soorten, maar ook internationale zoals Gewürztraminer, Chardonnay, Cabernet Sauvignon en Pinot Noir.
Interessant details is dat de naam Arinto dos Açores pas in 2012 is geïntroduceerd. De traditionele naam is Terrantez da Teicera. DNA profilering toont aan dat de Verdelho een voorouder is, maar het is niet bekend met welke andere druif deze gekruist is.
Subregio’s
De wijn op de Azoren komt op de markt als Açores Vinho Regional. Slechts 265ha wijngaarden valt onder deze VR. Maar er zijn ook drie DOC’s.
DOC Biscoitos
Op het eiland Terceira vinden we welgeteld de 24ha wijngaarden die de DOC Biscoitos mogen dragen. De naam is afgeleid van “koekje” (biscoito in het Portugees) omdat de zwarte vulkanische rotsen op koekjes lijken. Hier maakt men vooral versterkte wijnen van Verdelho. Dit is dezelfde druivensoort die Madeira zo groot gemaakt heeft. De vulkanisch bodem levert wijnen op met hoge zuurgraad waardoor versterkte wijn zo goed kan uitdijen. Hierdoor profiteren de Biscoitos-wijnen zuur/suiker balans die men niet op de andere eilanden behaald.
DOC Graciosa
Het gelijknamige eiland Graciosa staat beter bekend als Ilha Branca vanwege de karakteristieke witgekalkte huizen. Hier vinden we de 14ha wijngaarden van DOC Graaciosa. De Verdelho-wijngaarden produceren overwegend droge witte wijnen. Andere toegestane druivensoorten zijn Arinto (Pedernã), Terrantez, Malvasia Fina (lokaal ook vaak Boal genaamd), Fernão Pires en Verdelho.
DOC Pico
Op het eiland Pico valt ongeveer 700ha onder de DOC Pico regeling. De wijngaarden liggen vooral langs de kust op maximaal 100m hoogte, omdat op het vulkanische binnenland simpelweg geen landbouw mogelijk is. De wijngaarden liggen op overwegend rotsachtige bodems. De Pico-wijnen zijn overwegend versterkte wijnen van Verdelho druif. Maar ook de Arinto, Fernao Pires en Terrantez staan aangeplant.
Eeuwenoude Madeira wijn
Een 1.000km ten zuiden van de Azoren ligt voor de kust van Afrika de eilandengroep Madeira. Madeira is gelegen op een strategische locatie voor schepen die op weg waren naar Oost-Indië. De versterkte wijnen van Madeira werden eigenlijk per toeval ontdekt. Vaten waren ingeladen en het schip zette koers naar Oost-Indië waarbij de wijnen werden blootgesteld aan temperatuurschommelingen. Deze hitte en beweging veranderen de smaak van de wijn. Toen een onverkochte lading retour kwam op de eilanden, werd deze ontwikkeling ontdekt door de Madeirese handelaren, en zo werd de versterkte wijn geboren. Zodoende kreeg de wijn de naam Vinho da roda – wijn die een rondreis maakt. Het gevolg was dat de wijnmakers de wijn begonnen op te slaan op schagen in kamers die bekend stonden onder de naam Estufas. Hier zijn de eeuwenoude tradities voor het maken van wijnen van de Portugese eilanden nog steeds actueel.
Wijnmaak methode
De druiven worden veel eerder dan hun fenolische rijpheid geplukt. Hierdoor kent het sap een veel hogere zuurgraad dan bij reguliere wijn. Het verouderingsproces zorgt ervoor dat de wijn zolang behouden blijft.
Jonge blends, van 3 tot 5 jaar oud, worden gedurende 3 maanden in met kunstmatig verhit waardoor het verouderingsproces versnelt. Hierdoor karamelliseert de suiker sneller. Dit is de Estufagem-methode.
Bij de Canteiro-methode daarentegen wordt de wijn opgeslagen in houten vaten in verhitte ruimtes of in de zon. Hierdoor gaat het proces van karamelliseren langzamer waardoor de wijn zich beter ontwikkeld. Deze wijnen zijn bijzonder lang levend.
Let op, sommige wijnen uit de Krim (Oekraïne), Californië en Texas (US) worden ook Madeira genoemd.
Wat is Madeira wijn?
Madeira wijn is een versterkte wijn die varieert van droog tot zoete stijlen. De unieke smaak is afkomstig van het regelmatig verhitten van de wijn. Dit proces waarbij de wijn regelmatig wordt verhit creëert fascinerende aroma’s van geroosterde noten, gestoofd fruit, karamel en koffie.
Er zijn twee wijnstijlen te weten Blended Madeira wat een gemiddelde kwaliteitswijn is en Single Varietal Madeira. Dit is de hoogste kwaliteitswijn die vooral wordt gemaakt van vier verschillende druivensoorten.
Blended Madeira
Deze is vaak goedkoper, maar er zijn verschillende hoge kwaliteitswijnen en dragen vaak leeftijdsaanduiding.
Finest Madeira is zeker niet de meest bijzondere wijn maar een blend met onder andere Tinta Negra die 3 jaar heeft gerijpt. Rainwater Madeira is een fruitige blend die minimaal 3 jaar moet rijpen. Het is een goede wijn om bij het koken te gebruiken. Reserve hoewel deze aanduiding vaak misbruikt wordt, heeft deze aanduiding op Madeira verschillende betekenissen. Reserve-wijnen hebben 5 tot 10 jaar gerijpt. Special Reserve rijpen 10 tot 15 jaar en Extra Reserve zelfs 15 tot 20 jaar. Tenslotte zijn er wijnen met specifieke aanduiding van de rijping. Dit zijn blends van verschillende jaargangen (multi-vintage blends) die door een panel gekeurd worden op hub leeftijd (20, 30 of 40 jaar). Hier zie je veel parallellen met port.
Single Varietal Madeira
Dit representeert de eeuwenoude kwaliteit wijnen van de Portugese eilanden. Perfect als aperitief of dessertwijn. Ze zijn beschikbaar als non-vintage blend en single-vintage wijn. Sercial is de frisse lichte stijl van Madeira. Heerlijk als aperitief of bij een lichte vismaaltijd. Het toont aroma’s van limoen, kruiden en vaak een steenachtig mineraal karakter. Verdelho is gerookter en meer geconcentreerd. Je kan zeggen dat deze rijker is dan een Sercial. De droogheid van de Verdelho en de intense aroma’s maken dit een wijn die makkelijk naast verschillende gerechten te zetten is. Denk aan soep en vegetarische gerechten.
De Boal is een zoete Madeira met ongelooflijke complexiteit. De wijn heeft aroma’s van toffee, koffie, gezouten karamel, bittere chocolade en dadels. Daarom past deze ook perfect bij zoete nagerechten of rijke kazen. Tenslotte de Malmsey. Dit is de zoetste en rijkste Madeira. Heerlijk bij desserts met chocolade, ijs of kaas. Maar ook geweldig om gewoon ’s avonds van te genieten. Vooral de Boal en Malmsey kunnen eeuwenoude wijnen zijn van deze prachtige Portugese eilanden.
Tenslotte zijn er twee bijzondere stijlen, de Colheita Madeira welke een single variety wijn is die minimaal vijf jaar moet rijpen voor deze vrijgegeven wordt. En de Frasqueira Madeira die minimaal 20 jaar op vat moet rijpen. Vanzelfsprekend zijn dit wijnen die meestal met de Canteiro-methode geproduceerd worden.