Champagne nader verklaard

Als er één streek in de wereld bijzonder is, is dat wel Champagne. Deze streek die in het noorden van Frankrijk ligt is veel omvattend en is blootgesteld aan veel veranderingen. Denk alleen maar aan de opwarming van de aarde. Gelegen tussen 49 en 49.5 graden noorderbreedte kent Champagne een koel klimaat. Het ligt eigenlijk op de grens waar wijnbouw mogelijk wordt geacht (dit is tussen 30 en 50 graden noorderbreedte). Dit koele klimaat levert druiven met een subtiel balans tussen zuren en suikers, dankzij de juiste hoeveelheid zonneschijn en regenval. Echter in de afgelopen 50 jaar is de temperatuur met meer dan 1C gestegen. Tot op heden nog geen dramatische impact, maar wel iets om rekening mee te houden. Daarom verdient het dat de Champagne nader wordt verklaard.

Wie Champagne zegt, denkt meteen aan het bekendste merk-wijn ter wereld. En dat zo een merk-wijn zo lang de top aanvoert, geeft wel aan dat de wijn ieder jaar opnieuw uitmuntend moet zijn. Maar natuurlijk is niet alle Champagne fantastisch.

Wat Champagne een bijzondere streek maakt

Het begint natuurlijk al bij de ligging van de streek. Het noorden van Frankrijk, voor lange tijd een gebied waar druiven niet tot volledige rijping kunnen komen. Toch zijn er gebieden waar dat anders is. En daarnaast, heb je voor elke wijn wel volledig rijpe druiven nodig? Hier is het antwoord “nee” op. En dan zijn we terug in de mousserende wijnen uit de Champagne. Dit nodigt mogelijk uit om nader verklaard te worden. Doordat de druiven niet een volledige rijpheid behalen, leveren de druiven een hogere zuurgraad en lagere suikers. Hierdoor zijn de (basis)wijnen lichter en dunner ofwel meer waterig. De lagere suikers zijn nodig om te voorkomen dat de wijn te hoog in de alcohol schiet. Terwijl die zuren zo belangrijk zijn voor de levendigheid en de mogelijkheid om de wijn te laten rijpen.

Appellatie

Een andere bijzondere kenmerk is dat de Champagne streek geen  classificatie kent op basis van een wijngaard (zoals in Bourgogne) of wijnhuis (zoals in Bordeaux). Hier is gericht op de dorpen. Van de 319 gemeenten in de Champagne die cru genoemd worden, hebben 44 de premier cru status en slechts 17 grand cru. Dit is een hiërarchie van kwaliteit die van oudsher bestaat en zegt dus eigenlijk niets over de kwaliteit van het heersende terroir. Eenmaal een wijngaard op een zuidelijke of noordelijke helling kan toch een heel ander micro klimaat hebben, terwijl het binnen dezelfde dorpsgrenzen ligt.

La Tradition Champenoise

Een ander karakteristiek is dat binnen “la tradition champenoise” het gebruikelijk is om te blenden van de wijn. Blenden zegt u? Dat zien we toch overal! Dat klopt, het blenden van verschillende druivensoorten wel ja. Maar in de Champagne blenden ze wijn van verschillende jaargangen. Zo heeft Krug Grande Cuvée maar liefst 120 wijnen uit 12 verschillende jaargangen.

Een andere manier om jaargangen te blenden is het toepassen van het solera-systeem zoals dat bij Sherry wordt toegepast. Dan ontstaat er feitelijk een blend van oudere jaargangen met de wijn van de meest recente jaargang. De wijn uit een ouder jaargang wordt reservewijn genoemd. Hoe meer reservewijn gebruikt wordt, hoe minder het vintage-karakter, ofwel de specifieke aroma’s die typerend zijn voor de huidige jaargang. Echter dit blenden gebeurd om andere redenen. Op deze wijze behoudt de wijn haar huissignatuur. Maar ook dat verschillende druiven, herkomst en jaren elkaar aanvullen en meer complexiteit kunnen geven.

Daarnaast is het gebruikelijk om druiven in te kopen om de wijn te maken, in tegenstelling tot de meeste wijnstreken in de (oude) wereld van grote reputatie, waar de druiven van wijngaarden uit eigen beheer komen.

Eén voor allen, allen voor één

Tenslotte is het de enige appellatie waar de classificatie gelijk is aan de merknaam van de wijn!

Hiërarchie binnen de appellatie

In veel gebieden zien we binnen de appellatie een hiërarchie ontstaan. Zo staan Chateau Petrus uit Pomerol, Chateau Lafitte of Chateau Margaux uit Bordeaux en Chateau Clôs Vougeot of Chateau de Pommard uit de Bourgogne in hun regio’s zeer hoog aangeschreven. Echter in de Champagne is een dergelijke hiërarchie niet toegestaan. De druiven worden tegen een vaste kiloprijs ingekocht en deze hangt weer samen met de kwaliteitsindeling ofwel of de druiven uit een Cru, Premier Cru of Grand Cru wijngaard afkomstig zijn.

Echter het is een de wijnmaker hoe hier mee om te gaan. Een rijke, ronde vettige champagne is te verkrijgen wanneer de druiven afkomstig zijn van heel zonnige dorpen/percelen met zanderige kleibodem. Voor frisse wijnen zijn dorpen in de vlakte met een sterk krijthoudende bodem gewenst (bedenk dat de bodem in de Champagne afkomstig is uit het Bekken van Parijs. Zo kan de wijnmaker dus spelen of sturen met de wijn.

Op persoonlijk niveau kan men wel verschillen tussen Grand Cru wijngaarden maken, maar dit is meer gerelateerd aan de ouderdom van de wijnstokken. Oude stokken produceren minder, maar meer geconcentreerde bessen. Ook kijkt men verschillend naar gehuurde percelen dan naar percelen die in eigendom zijn. En tenslotte ziet men de hoger gelegen dorpswijngaarden als beter dan de lager gelegen percelen. Hoger gelegen hebben meer kans op zon en dus betere fenolische rijping van de druiven. Hierdoor ontstaan rijpere smaken wat de wijn dus ten goede komt.

Blenden

Zoals ook in een eerder artikel aangegeven, is het zeer gebruikelijk om druivensap te blenden om tot Champagne te komen. De toegestane druivenrassen zijn Chardonnay, Pinot Noir, Pinot Meunier, maar ook de minder bekende Arbane, Petit Meslier en Pinot Blanc. Doordat de meeste Champagnes zijn gemaakt van ingekochte druiven, kunnen de druiven afkomstig zijn van verschillende wijngaarden uit de regio komen. Zo kan de wijnmaker dus spelen om tot de gewenste smaak te komen. Denk aan bodemopbouw (de hierboven beschreven klei versus kalkbodems), volrijpe druiven versus minder rijpe druiven om zuren en groene tonen in de aroma te verkrijgen, noem maar op.

Gewilde Cru’s

Natuurlijk zijn ook in de Champagne de meest gewilde en beroemdste wijnen Cru’s. Dat is natuurlijk niet zo heel vreemd wanneer hele dorpen Premier of Grand Cru-status hebben. En dan te bedenken dat er “slechts” 319 dorpen in de Champagne streek liggen, waarvan, zoals eerder vermeld, 61 een Cru-status hebben (ofwel 20%). Hoewel er dus 17 gemeenten de hoogste Grand Cru-status hebben en deze eigenlijk gelijkwaardig zouden zijn, is er toch een onderscheid. Over het algemeen vindt men champagnes uit Avize (Côte des Blancs), Aÿ en Cramant (Vallée de la Marne), Bouzy en Verzenay (Montagne Reims) beter dan de andere Grand Cru-dorpen.

Wanneer we kijken naar het hele assortiment, valt op dat veel champagnes millésimés (ofwel vintage) zijn. Dit houdt in dat de wijn afkomstig is van de druivenoogst van één jaar. Daarnaast zien we ook een groei in de single vineyard wijnen (ofwel champagnes parcellaires).

Blends blijven onmisbaar

De ontwikkeling van hoogwaardige champagne van zowel champagnes parcellaires als millésimés is logisch. Steeds meer mensen interesseren zich in herkomst en originaliteit van de drank. Het biedt een uitgelezen mogelijkheid om individuele wijngaarden beter te leren kennen als het gaat om terroir en dus herkomst. Echter de complexiteit en compleetheid van blends zijn en blijven een belangrijke factor. Indien wijn van één wijngaard en van één jaar afkomstig is, staat de wijn meer blootgesteld aan externe invloeden als regenval en warmte die van jaar tot jaar kunnen fluctueren. Een stabiele wijn die jaar na jaar eenzelfde smaakprofiel geeft, geeft meer stabiliteit voor de consument en verhoogt dus de interesse.

Interessante wijnweetjes over productie 2022 en meer

Deze week komen we met een aantal interessante wijnweetjes waaronder productie gegevens over 2022 en meer feitjes. Sommige zijn om zo te vergeten, andere zullen ongetwijfeld blijven plakken.

Wijnproductie en consumptie

Wijn is nog steeds een zeer populair product in de wereld. Het jaar 2022 heeft zich gekenmerkt door veel uitdagingen. De oogst in Europa is groter geweest dan verwacht, ondanks de droogte en hittegolven in de lente en zomer. Terwijl het zuidelijke halfrond en de US een gemiddelde opbrengst neerzette. In het algemeen was 2022 droog en heet, wat heeft geleid tot vroege oogst met gemiddelde volumes, mede om suiker niet te hoog te laten oplopen. De totale oogst zal rond 260 miljoen hl (mhl) uitkomen.

Bron: OIV – 2022 world wine production outlook

De grootste producenten zijn nog steeds in Europa te vinden; Italië met 50.3mhl, Frankrijk heeft zich hersteld na de dip van 2021 en kwam in 2022 met 44.2mhl, vooral dankzij Bourgogne en Zuid-Frankrijk. En Spanje staat derde met 33mhl.

De consumptie in 2021 groeide gestaag met 0.7% tot 236 miljoen hl, echter er zijn grote regionale verschillen. De groei is deels te verklaren door de heropening van restaurants na Covid-sluitingen over de gehele wereld en dat sociale bijeenkomsten weer werden toegestaan. De grootste consumptie vinden we in de US met 33.1mhl en opvallend genoeg zien we in Frankrijk ook behoorlijke stijging (8.6% tot 25mhl). Italië en Duitsland blijven redelijk gelijk met respectievelijk 24.2mhl en 19.8mhl. Echter wanneer we per hoofd van de bevolking kijken, valt het op dat het de Portugezen zijn die veel drinken, 51.9lt per persoon, terwijl Frankrijk op 46.9lt zit. Ook Nederland doet goed mee met 26.1lt en staat daarmee op de 9e plek. Echter toch is de trend, vooral in de traditionele markten, dat er steeds minder wijn wordt gedronken, zoals onderstaande grafiek aangeeft.

Bron: American Association of Wine Economists

Trends voor 2023

In ons artikel van 14 maart bespraken we de CO2 impact van de wijnindustrie. We zien dat dit onderwerp een steeds grotere rol begint in te nemen. Ander interessante wijnweetjes houden verband met de productie van jaargang 2022 en duurzaamheid. Waar jarenlang de consument zich niet bezighielden met monocépage en het gebruik van chemicaliën geen rol speelden, zien we dat consumenten meer bewust worden van duurzaamheid. Vooral bij generatie Z zal biologische en biodynamische wijn een meer centrale plek innemen. Echter voor wijn die langer rijpen is dit natuurlijk niet altijd weggelegd.

Klimaat impact

Een ander aspect wordt deels ingegeven door moeder Natuur. Bourgogne, Bordeaux, Nappa, het zijn slechts een handvol voorbeelden van regio’s die zwaar te lijden hebben gehad onder de hand van moeder Natuur. Vuur, droogte, vorst of juist overvloedige neerslag (op de verkeerde momenten) stuwen prijzen op en limiteren opbrengsten. Vooral jongere wijnmakers zoeken naar alternatieven en buitenkansjes. Ook klimaatverandering speelt een rol. Regio’s als Bourgogne (vooral Chablis) maar ook Champagne dreigen andere smaakprofielen te krijgen doordat het simpelweg warmer is. Daarom is het niet verrassend dat landen als België, Nederland, Verenigd Koninkrijk of Finger Lake district (US) in opkomst zijn. Dit is natuurlijk direct een bruggetje naar het gebruik van de moderne (hybride) druivensoorten.

Absurde Bourgondische prijzen

Om nog even terug te grijpen naar Bourgogne. Exclusieve wijn is altijd al hot geweest en sommigen denken dat het ook een goede investering is. Echter de prijzen in Bourgogne gaan sky-high op het moment dat het gewoon niet meer leuk is. De gemiddelde prijs is in 2022 met 30% gestegen, vooral doordat volumes omlaag waren gegaan (schaarste is prijsverhogend), de cult-status die vaak aan bourgondische wijnen gegeven wordt, trekt investeerders aan wat ook prijsopdrijvend werkt.

NOLO-wijnen

Wat ook nauw gevolgd te volgen is, is het gebruik van NOLO-wijnen (NO or Low alcohol-wijnen). Door de groeiende aandacht aan gezond leefpatroon kan je het verlagen van alcohol niet los zien, ook niet (of zelfs niet) in de wijn industrie. Vanzelfsprekend voor alle nieuwe initiatieven geldt dat het tijd nodig heeft om aan kwaliteit te werken. Velen zullen het zich herinneren hoe Buckler alcoholvrij bier snel mond dood werd gemaakt. Echter kijk nu eens om je heen. Dezelfde trend zien we nu ook in de wijn industrie. Zoals de Grote Hamersma opmerkt, waar bij alcoholische wijnen de grens op 50% van de geproefde wijnen minimaal een 7 scoren, ligt dat bij alcoholvrije wijn slechts op 10%.Kijken we een aantal jaren verder, dan zal het speelveld er ongetwijfeld anders uitzien. Bedenk alcohol ontstaat als gevolg van de vergisting van de (druiven)suikers.

Interessant weetje is dat alleen wijndruiven dusdanig veel suiker bevatten dat je meer dan 12% alcohol kan bereiken in het eindproduct. Wanneer wijn meer dan 12% alcohol heeft, ontstaat er een chemisch proces waarbij geur- en smaakaroma’s kunnen wijzigen. Wijn wint aan body (rondheid en volheid ofwel viscositeit) en complexiteit. Maar ook zorgt alcohol dat de houdbaarheid verlengt kan worden. Kortom kan je aannemen dat vooral voor jonge wijnen een alcoholvrije wijn interessante alternatieven kan zijn, maar wanneer het gaat om wijnen weg te leggen, zal dit aan alcoholvrij toch nog even voorbij gaan.

Too much of anything is bad, but too much of Champagne is just right

Dit is een mooie spreuk die zich zeker doet gelden. Of de mousserende wijn nu uit de Champagne komt of elders, het is bubbels waar de consument zeer geïnteresseerd in is. Misschien wel na 2 jaar Covid denkt de consument dat het elke dag een feestje is! En bij een feestje horen bubbels natuurlijk.

Uitdaging in Australië

Australië heeft na de Covid lockdown in China een redelijke uitdaging. Doordat de verkopen ingezakt zijn in China, kampen de Australische wijnboeren met enorme voorraden van maar liefst 2.3 miljard liter. Dit is goed voor 2 jaar aan wijnverkopen. De gemiddelde prijs is gedaald met maar liefst 40%. Het is bijzonder spijtig dat de meeste wijnen afkomstig zijn uit 2019 en 2020, toen de druivenprijs enorm hoog lag. Bedenk dat in Australië veel druiven worden ingekocht om vervolgens wijn te maken. Saillant detail is dat Europa de Australische wijnen ook niet direct omarmt, aangezien het nog maar een paar jaar geleden was dat Australië vond dat Europa de hoge “Chinese prijzen” moest betalen.

Bron: Wijnpers 1/2023

Duitse ijswijn komt eraan

IJswijn in Duitsland wordt steeds zeldzamer. Door de opwarming van de aarde wordt het simpelweg niet koud genoeg. Temperatuur moet ver onder de -7C liggen om voldoende suiker te behouden in de druif. Op 20 november was het koud genoeg in Saksen en Saale-Unstrut. Terwijl het tot in december duurde dat ook de Ahr, Pfalz, Franken, Hessische Bergstrasse, Wurttemberg en Burgenland in Oostenrijk koud genoeg was. Waar bijvoorbeeld in de Ahr het de eerste keer in 20 jaar was dat er weer ijswijn gemaakt kan worden, was het voor Württemberg het derde jaar op rij.

Het is voor een wijngaard een risico om ijswijn te willen produceren. Want wanneer het niet koud genoeg wordt, en dat is reëel met de milder winters tegenwoordig, betekent het dat de wijnmaker letterlijk druiven weggooid doordat ze te lang aan de stokken blijven hangen en rotten. Vandaar dat je bijvoorbeeld de Kamer van Landbouw in Rijnland-Pfalz minder registraties voor ijswijn ziet. In 2022 waren er 35 producenten met 24 hectare geregistreerd, terwijl in 2021 nog 152 boerderijen druiven hadden laten hangen op meer dan 100 hectare.

Bron: Magazin Wein Plus

To use irrigation or not to use irrigation that’s the question

In Europa is het wijngaard beheer strak geregeld binnen de AOC regels. Je ziet dan ook vaak dat irrigatie niet is toegestaan. Zeker in de zuidelijke landen kan dit tot forse problemen leiden vooral nu droogte een terugkerend fenomeen is. We zagen in 2022 dat in Pomerol (Bordeaux) bij wijze van hoge uitzondering wijngaarden geïrrigeerd mochten worden. Terwijl in Pessac Léognan het reeds het derde jaar op rij was dat werd geïrrigeerd. Wetenschappers voorspellen dat door klimaatverandering de uitzondering een noodzaak zal zijn.

Wat is dan de correlatie tussen klimaat en terroir? In een onderzoek uit 2004 naar het terroir van Bordeaux-wijngaarden, schreven professor Cornelis van Leeuwen van de universiteit van Bordeaux en collega’s: ‘De impact van klimaat en bodem was groter dan die van de cultivar. Veel van de variabelen correleerden met de intensiteit van de waterstress van de wijnstok. Het is waarschijnlijk dat de effecten van klimaat en bodem op de vruchtkwaliteit worden gemedieerd door hun invloed op de waterstatus van de wijnstok.’ Daarom is de waterbeschikbaarheid van de bodem voor de plant tijdens de verschillende stadia van het groeiseizoen een van de belangrijkste aspecten van terroir. Dus we kunnen op de langere termijn geen water bij de wijn doen als het om irrigatie gaat.

In veel van de (inmiddels niet zo) “nieuwe” wijnwereld kent met de restrictie van irrigatie niet. En kan dus in tijden van droogte volop water sproeien wat een groot voordeel op kan leveren. Vanzelfsprekend zal het water wel voorradig moeten zijn…

Mooi Bordeaux nieuw Rioja en vreemd Rusland

Bordeaux 2021 een jaar vol hindernissen

Majesteuze wijnen Linkeroever Bordeaux

Met de vorst in het late voorjaar en veel regen aan het begin van de zomer, was 2021 een jaar vol hindernissen voor Bordeaux. Desondanks valt het met de kwaliteit nog mee, maar dat is met name in het top segment van de wijn domeinen. Bordeaux bestaat uit twee regio’s. De linkeroever waar de later rijpende Cabernet Sauvignon domineert boven Merlot. En de rechteroever waar de vroeger rijpende Merlot domineert.

Impact in de wijngaard

Zo heeft de late vorst in veel knoppen doen bevriezen. Hierdoor is de druivengroei dus lager en dat heeft direct impact op de opbrengst per hectare. Daarnaast door late vorst kan een tweede uitloop niet de juiste tannine rijpheid verkrijgen. En dat heeft een negatieve impact op de balans van de wijn omdat de tannine niet goed kan integreren in de wijn.

Meeldauw

Vervolgens door het natte voorjaar, tierde de meeldauw welig. Wanneer de planten niet op tijd werden behandeld met de Bordeauxse pap, een koper mengsel dat op de bladeren gesproeid wordt om de meeldauw tegen te gaan, kan de hele plant (en wijngaard) besmet raken. Het begint bij het aantasten van de bladeren waardoor fotosynthese vermindert. Vervolgens kunnen scheuten, bloesem en trossen besmet raken. Hierdoor raakt de oogst verloren.

In de biodynamische wijngaarden, zoals Pontet-Canet en Palmer, is de schade nog groter aangezien hier niet of nauwelijks met chemische bestrijdingsmiddelen gewerkt wordt. De opbrengsten liggen hierdoor ruim 20% lager dan normaal.

Door de grote regenval in de zomer, kregen de wijnranken onvoldoende waterstress om de juiste concentratie in de druiven te krijgen. Hierdoor kunnen wijnen “waterig” worden en dus aroma’s verliezen. Ook werd veel regen voorspelt in het eerste weekend van oktober, te midden van het plukseizoen. De producenten die zich haastten om de oogst voor die tijd binnen te hebben, hadden te maken met niet volledig rijpe druiven. En druiven waren “opgeblazen” door de vele regen. Wijnmakers konden dit met “saignee” weer corrigeren.  Echter diegenen die de gok namen en later plukten, hadden geluk, omdat het slechte weer nooit kwam. De druiven die geoogst werden waren rijper. Toch was chaptilisatie soms van toepassing om de suiker waarden, en dus alcohol, te verhogen.

De linkeroever

Op de linkeroever heeft Pauillac traditioneel veel Cabernet aanplant en daardoor zijn de wijnen hier redelijk geslaagd. In Saint Estèphe is de opbrengst wisselvalliger. Omdat hier ook meer Merlot staat aangeplant. De wijngaarden die hoger op de heuvels liggen hebben nog redelijke wijnen voortgebracht. Echter veel Merlot was rijp op het verkeerde moment, waardoor het wegens dreigende rot geplukt moest worden. De wijnen uit Saint Julien bewijzen wederom hun vaste waarde aan de top. Hoewel de stijl iets anders is met lager alcohol percentage en iets “groener” (vegetale tonen zoals paprika) dan wat men gewend was in de afgelopen jaren. Op Château Margaux in de gelijknamige streek, ziet men over de breedte gelijkwaardige wijnen. Echter doordat de alcohol lager was, zijn de wijnen minder vol en krachtig met minder structuur. Tenslotte kent Pessac Léognan twee gezichten. De minder intense zonuren waren een uitkomst voor de productie van witte wijn. Deze wonnen in aromatische kracht en zuren.  Echter de Merlot is hier geslachtofferd. Gelukkig is dit wel gecompenseerd door de Cabernet Franc.

De rechteroever

Op de rechteroever vinden we een heel andere Merlot. Hoewel de september regen tot minder geconcentreerde druiven leidde, hebben de wijnmakers kunnen profiteren door de druiven tot ver in oktober te laten hangen. Op de rechteroever viel minder regen dan op de linker. Verder zijn we ook hier een toename van het gebruik van Cabernet Franc ten koste van de Merlot. En de koele nachten eind september zorgden voor zeer aromatische rijpe Cabernet Franc.

We mogen concluderen dat de wijndomeinen die op de toplocaties van de Bordeaux zitten goede klassieke wijnen hebben kunnen maken in 2021. Niet altijd met de diepte en lengte van de goede jaren, maar alsnog een goed glas wijn. Ook door het gebruik van minder nieuw hout. Hierdoor zijn het frissere wijnen met minder alcohol maar helaas ook minder structuur. Hierdoor lijkt de balans anders zijn komen te liggen. Desondanks zullen prijzen niet gunstiger zijn, want de opbrengst per hectare en dus wat in de fles gaat ook minder!

Tweespalt in Rioja

Rioja is één van de meest bekende wijnregio’s uit Spanje. En traditioneel ligt de focus hier erg op houtrijping om de wijnen zachter en ronder te maken. Echter in de recente jaren is de trend ontstaan naar meer fruitige wijnen waarbij vooral wit en rosé een boventoon voeren. Dit staat haaks op de filosofie in de Rioja. Binnen de wijnmakers vindt er nog steeds een strijd gaande wat men nou vindt passen bij Rioja wijnen. De traditionele wijnmakers houden vanzelfsprekend vast aan de lange (hout)rijping. Terwijl jonge wijnmakers eerder kiezen voor frisse fruitige wijnen. Dit is sinds 2018 mogelijk onder de nieuwe classificatie. Het zal je mogelijk niet verbazen maar dit is opgezet naar Bourgondisch voorbeeld;

Vino de Zona

Alle druiven komen uit één subzone (Rioja Alta, Rioja Alavesa of Rioja Oriental) en de naam mag op het etiket vermeld worden. De vinificatie, rijping en botteling moet allemaal binnen de zone plaats vinden.

Vino de Municipio

De wijn komt uit één dorp of groep van vastgestelde dorpen. Ook hier moet alles van wijngaard tot botteling plaats vinden in het dorp. Op het etiket mag zowel het dorp als de  zone van herkomst vermeld worden.

Viñedo singular

Alle druiven komen van één enkele wijngaard. Deze wijngaard dient gecertificeerd te worden en dient meer dan 10 jaar in eigen bezit te zijn, de stokken minstens 35 jaar oud zijn en de opbrengsten laag worden gehouden. Een proefpanel dient het uiteindelijke goedkeuring te geven.

Vanzelfsprekend zit niet iedereen hierop te wachten, dit maakt het toch al redelijk omvangrijke systeem van herkomst benaming nog ingewikkelder. Echter het is weldegelijk een mooi alternatief om aan te sluiten bij wat de markt op het moment wenst én zich te onderscheiden van de zware houtgerijpte traditionele wijnen.

Omgekeerde wereld in Rusland

Dat in Rusland niet altijd nauw met internationale afspraken rekening wordt gehouden is al langer bekend. Maar de welgestelde Russen zijn ook wijn minnend, en met de recente import restricties merken de grote Europese wijnregio’s dit ook. Maar liefst 60% van de wijnimport door Rusland komt uit Barolo, Bordeaux, Bourgogne en Champagne. De Russische importeurs zijn naargeestig op zoek naar alternatieven. Maar voor Champagne hoeven ze niet bang te zijn. Poetin heeft immers de lokale mousserende wijn het recht gegeven om Champagne naam te gebruiken. Terwijl wijn uit de Champagne “mousserende wijn” heet. Laten we spreken van een omgekeerde wereld in Rusland en een doorn in het oog voor de (echte) Champagne natuurlijk!

Een fantastisch en knallend 2022

Kerstmis is net voorbij en wij hopen dat u allen hebt kunnen genieten, misschien wel van één van de wijnen uit de top 10 van vorige week! Natuurlijk heb ik zelf ook genoten van het eigen kerstdiner. Ik had gekozen voor een vooraf met eendenborstfilet en hoofdgerecht van hertenbiefstuk. Dus draaide het vooral om wild. Vandaar dat ik koos om de mooie 80 Vecchie Vigne erbij te schenken. Deze zwoele rode wijn gemaakt van meer dan 80 jarige stokken is een uitstekende wijn naast een sterk wild gerecht. Deze wijn kent complexe aanhoudende aroma’s van overrijp donker fruit in combinatie met kaneel, cacao en koffie. Dit was een enorm geslaagd kerstdiner! Nu op naar een fantastisch en knallend 2022.

  • Bruchetta
  • Eendeborstfilet
  • Hertenbiefstuk met rode kool
  • Crème brulée met roomijs
  • Cignomoro 80 Vechi Vigne

Weingut Paulinenhof Pinot Blanc

Nu hadden we als aperitief een andere verrassing. Het Weingut Paulinenhof heeft een bijzondere wijn gemaakt in samenwerking met Marc Mulder van All About Wine. Marc heeft een grote passie voor wijn en heeft bij mij mijn interesse in wijn verder ontwikkeld. Hij is verbonden geweest aan het wijndomein van het Sint Catharinadal in Oosterhout, waar hij de wijngaard beheerde en samen met de hoofd wijnmaker van Paul Cluver (zie ook bijvoorbeeld hun Chardonnay), de wijn maakte. Maar ook Tim Bernhard raakte hierbij betrokken en een goede vriendschap kwam tot stand.

Samen namen ze het initiatief om een nieuwe wijn te maken in Rheinhessen. Dit resulteerde in de “Pinot Blanc specially created for All About Wine”. Van deze wijn zijn slechts 240 flessen gemaakt. Je kent de Pinot Blanc misschien dan wel uit de Elzas, waar het één van de edele druivenrassen is. In Duitsland staat deze druivensoort bekend onder de naam Weissburgunder.

Proefnotitie van de Paulinenhof Pinot Blanc

Deze wijn heeft deels op nieuw eiken gerijpt en dat heeft deze wijn een extra dimensie gegeven. De wijn heeft een prachtige citroen gele kleur met gemiddelde kleurintensiteit. De neus is verfrissend en uitgesproken met aroma’s van rijp perzik en abrikoos en een hint van lychee. De wijn is nog heerlijk in ontwikkeling. Deze droge wijn heeft een aangenaam volle body, frisse zuren en met haar 14% alcohol nog in de midden range. De smaak intensiteit is hoog met geurige rijp steenfruit, honing en steenachtig door mineralen. Maar ook een hint van kokos en zwavel door de (hout)rijping. De lengte is aangenaam lang.

Het getuigt van hoge kwaliteit in het wijn maken, complex door de vele lagen die je in de wijn bespeurt en een aangenaam spel tussen fruit, zuur en alcohol die de body draagt. Intens zowel in geur als mondgevoel waar je nog lang van kan blijven genieten. Vol van fruit en secundaire aroma’s. Kortom dit is een enorm geslaagd project en hoop dat er nog vele zullen volgen.

Helaas is deze wijn niet meer beschikbaar, deze ligt op het moment te rijpen. Maar de Gewürztraminer of Riesling Brut staat voor u klaar! Deze wijnen doen niet onder voor deze mooie Pinot Blanc.

2022 biedt ons nieuwe kansen

Na het jaar 2020 is ook 2021 een jaar om vast te houden aan de positieve momenten. Uitgebreid feesten zal er dan niet in zitten met oudjaar, maar toch kan je heerlijk genieten in kleine gezelschappen. Ben je nog op zoek naar een lekkere mousserende wijn? Zoek dan niet verder. Om knallend het jaar uit te gaan en voor een fantastisch 2022 hebben hebben wij nu 2 wijnen in de aanbieding, speciaal voor bij de oliebollen;

Pepe Nero spumante (veganistisch!)

De relatieve onbekende druif Fiano voelt zich erg thuis in het warme Puglia. Deze mousserende wijn heeft een verfijnde mousse en geurt naar citrus en tropisch fruit. Bestel nu met korting.

Saint Gall Premier Cru

Kies je liever voor een betaalbare echte champagne, ga dan voor de Saint Gall. Dit relatief onbekende wijnhuis is een coöperatie van samenwerkende boeren. Hiermee kunnen zij de concurrentie aan met de grote welbekende champagnehuizen als Beaumet, Moët & Chandon, Ruinart en dergelijke. Dat resulteert in een mooie klassieke wijn bleekgeel van kleur met ragfijne mousse. Een delicate smaak van steenfruit en witte bloemen gedragen door delicate mineraalachtige tonen.

Geniet nu van deze wijnen met 10% korting! Gebruik code #Oudjaar2021 en de korting wordt automatisch berekend.

Top 10 mooie kerst wijnen

Wanneer je nog op zoek bent naar een verrassende wijn, hebben wij het makkelijk voor u gemaakt; hier vindt u een top 10 van de mooie wijnen die niet misstaan bij de kerst dis. Doe inspiratie op en let goed op de wijn-spijs combinatie.

1. Ugolini Valpolicella Ripasso

Ugolini_Monte Solane Valpolicella Ripasso

Vol & Krachtig

Top keuze

Deze wijn is diep robijnrode met een aroma van intens rijp fruit, kruiden en hints van vanille met zwarte peper en anjerkruidnagel.

Geroosterd en gebakken rood vlees, steak, gerijpte kazen

€ 22.50

2. Saint Gall Premier Cru blanc de blanc

Saint Gall Premier Cru

Verfijnd & Zacht

Ster wijn

Een mooi bleekgele champagne met ragfijne mousse. Delicate smaak van steenfruit gedragen door minerale tonen.

Als aperitief, bij sint coquilles of zalm tartaar

€ 39.95

3. Cignomoro Vecchie Vigne primitivo

Cignomoro 80 Vechi Vigne

Vol & Krachtig

Flagship

Een diep rode wijn met complexe en aanhoudende aroma’s van kaneel, tabak, cacao en koffie in combinatie met donker overrijp fruit. Compact en jammy in de mond met een vanille en chocolade achtige finish op het einde.

Gegrild vlees en zachte kazen

€ 29.95

4. Paulinenhof Gewürztraminer

Paulinenhof Gewurztraminer

Rijk & Intens

Ster wijn

De wijn heeft een aantrekkelijke, diepe strogele kleur met een gouden gloed. Ze is aromatisch in de geur, iets gekruid en met veel rijp en tropisch fruit. Droog, met elegante zuren en een mooie lengte.

Pittig Aziatisch eten, desserts

€ 15.50

5. Chocolate Block

Chocolate Block

Vol & Krachtig

Vegan

De wijn heeft een aantrekkelijke, diepe strogele kleur met een In de neus veel rijp rood fruit (kersen, rode bessen) en blauwe bessen aroma’s, aangevuld met een tikje witte peper. In de smaak weelderig zwart fruit, subtiele zoete specerijen-aroma’s waaronder vanille door de 12 maanden houtrijping. De wijn heeft heel veel body en smaakstootjes van donkere chocolade. Tegelijkertijd toch fluweelzacht met een superlange afdronk.

Gegrild of gestoofd wild, steak, gerijpte kazen

€ 21.50

6. Paul Cluver Pinot Noir Estate

Assortiment_PaulCluver_PinotNoir_Etiket

Verfijnd & Zacht

Prijswinnaar

Ze vertoont in de neus geweldige citrusaspecten en tonen van wintermeloen met wat licht geroosterde brioche op de achtergrond. Geuren van mandarijnfruit en citrusbloesem zijn duidelijk aanwezig, met hints van vanillestokje en amandelschilfers. Deze kenmerken komen door in de mond. De fijne, frisse zuurgraad is natuurlijk en voegt evenwicht en focus toe aan de wijn.

Vegetarische gerechten, parelhoen, kalkoen, romige visgerechten

€ 23.50

7. Paul Cluver Chardonnay Estate

Paul Cluver Estate Chardonnay

Soepel & Fruitig

Flagship

Deze Paul Cluver Estate Pinot Noir heeft in de neus mooi rood fruit zoals cranberries, granaatappel en framboos met daarnaast wat aardse tonen. In de mond vallen de zijdezachte tannine op met frisse zuren en hartige tonen en vleugje vanille in de afdronk.

Vegetarische gerechten, eend, lamsvlees

€ 22.50

8. Straw wine Mullineux

Mullineux Straw Wine

Rijk & Intens

Prijswinnend

De wijn kent een diepgouden stro kleur, met een rijke, stroperige uitstraling. De neus en mondgevoel is complex, met een verleidelijke mix van gedroogde perziken, abrikozen en marmelade. En verder bespeur je hartige, nootachtige aroma’s van amandelen, marsepein en honing. Dit alles blijft in evenwicht door een schone, frisse en zeer lange afdronk van gedroogde abrikozen.

Desserts en gebak

€ 39.95

9. Vinho Verde Escolha

Assortiment_Vinho Verde Escolha_Etiket

Fris & Fruitig

Topkeuze

Neem eens iets anders, iets wat veel mensen niet kennen! Deze Vinho Verde is een aangename droge witte wijn waarbij de neus overloopt van acacia, bloemen, rijpe appel, peer, nectarine en perzik. Het is een lichtvoetige wijn in een lekkere klassieke vinho verde stijl.  Mooie zuren, sappig en aromatisch.

Garnalencocktail, zalm gerecht

€ 9.95

10. Kaiken Ultra Malbec

Kaiken Ultra Malbec etiket

Vol & Krachtig

Populair

De Kaiken Ultra Malbec heeft een mooie structuur, met veel complexiteit en lengte. De tannine is stevig en aanwezig, maar tegelijkertijd soepel. De wijnen worden gekenmerkt door hun mineraliteit, elegantie en sensualiteit, met tonen van vers fruit van blauwe bessen en bramen.

Gegrild rood vlees, biefstuk, entrecot, gerijpte kaas

€ 16.95

Bent u op zoek naar andere wijnen bij uw kerst diner buiten deze mooie top 10, kijk dan verder op onze webshop. Tevens vindt u een mooie selectie van exclusieve wijnen. Wij staan u graag tot dienst in deze uitdagende tijden!

Hef een bijzonder glas met Kerst

De Kerstdagen zijn bijna gearriveerd. Vaak levert dat de nodige stress op; bezoek, eten, wat moet je eten, cadeau’s, ga zo maar door. Maar ook helaas ziet het er naar uit dat het ook dit jaar anders uit zal zien. Veel restaurants laten hun deuren dicht, uiteten tot 5 uur klinkt eenmaal niet aanlokkelijk. Het goede nieuws is dat de kwaliteit van de thuismaaltijden er flink op vooruit zijn gegaan, nu ook de  kwaliteitsrestaurants deze maaltijden leveren. Maar welke wijn drink je hierbij? Neem even contact met ons op en hef het glas met een bijzonder bijpassende wijn met deze Kerst!

Ga jezelf kokkerellen, of laat je iets komen, of kies je voor Neêrlands klassieker, gourmet of “winter barbecue”? Er zijn vele keuzes en natuurlijk willen we bij het eten iets bijpassend te drinken. Want ook met Kerst hef je een glas met een bijzondere wijn. Onderzoek van diverse supermarkten en anderen doet blijken dat klassiek weer helemaal terug is, al dan niet in een modern jasje. Maar ook zijn vegetarisch en veganistisch opties bijzonder populair. We kiezen wel voor makkelijker, kant-en-klare maaltijden zodat we niet te lang in de keuken hoeven te staan. Om het u makkelijk te maken, vindt u hieronder een aantal mooie gerechten mét wijnsuggestie.

hef bijzonder glas met Kerst
Amuse dessert
Cake
Crème brûlée

Voorgerechten

De traditionele tomatensoep of garnalen cocktail zijn welbekend. Maar probeer eens een salade van eendenborstfilet met frambozen. Serveer dit gerecht met een aangename Pico Maccario Lavignone of een Bellingham Homestead Pinotage.

Wil je toch voor een klassieke carpaccio gaan, denk dan aan een zachte wijn als een Nero d’Avola. Het hoeft niet altijd fancy en complex te zijn. Een simpel gerecht vraagt om een frisse fruitige wijn.

Zoek je meer in de vishoek, dan is de welbekende garnalen cocktail zeer geliefd. Vaak gaat dit gepaard met de ziltige Muscadet. Maar probeer eens een frisse Grüner Veltliner uit Oostenrijk! Of wees gedurfd en zet er een mooie champagne naast. U zal versteld staan. Maar wat dacht u van een zachte gekaramelliseerde sint jacobsschelp ofwel coquille?  Serveer dit gerecht naast een zachte chardonnay met lichte houtrijping. Zoals de Paul Cluver Estate. Ben je op zoek naar een wijn van een aantal treden hoger? Kijk dan eens naar de Jordan Cape Winemaker’s Guild. Cape Winemaker’s Guild is een veiling initiatief van diverse Zuidafrikaanse wijnmakers met tot doel kennis te delen en verbreden tussen Zuidafrikaanse wijnmakers. De organisatie is opgericht in 1982 en telt vandaag de dag 46 leden.

Natuurlijk is een tomatensoep het meeste simpele vegetarische gerecht. Maar wat dacht u van groente tartelette of champignonragout? Bij een tartelette kan je kiezen voor juist een heel lichte wijn, of juist één met meer body die bij de kaas en eieren matched. Denk aan een Pinot Grigio ofwel Pinot Gris. Of juist aan een mooie Sancerre; de les Baronnes van Henri Bourgois. Opteer je meer voor een champignonragout, neem dan een glas spumante of houtgelagerde chardonnay, zoals de Montes Alpha.

Hoofdgerechten

Zit je in de vleeshoek, denk eens aan beef wellington of een runderstoofpot en dit gaat prima samen met de Chocolate Block. Een prachtige Syrah blend uit Zuid Afrika. Wil je echt uitpakken, dan hebben we zeer beperkt de Kanonkop Pinotage. Echter dit is niet zomaar een Pinotage. Dit is de zogenaamde Cape Winemaker’s Guild versie.

Kiest u voor een biefstuk of varkenshaas? Kleedt dit aan met gesmolten zachte brie of blauwaderkaas. Dezelfde wijnen misstaan zeker niet, maar de keus wordt ook groter. Wat dacht u van de krachtige Ugolini Valpolicella Ripasso of subtiele Paul Cluver Pinot Noir Estate!

Heeft u toch liever vis als hoofdgerecht? Wat dacht je van een heerlijke zalmrollade of zalm wellington en pair dit met een heerlijke wijn. Wit is natuurlijk de klassieke combinatie, denk aan een stevige Sancerre of de sublieme Quartz Chenin Blanc. Of dacht u van een zoete garnalenwok met een heerlijke Gewürztraminer van Paulinenhof?

Toch liever vegetarisch, ook daar zijn prima alternatieven voor. Wat dacht je van een heerlijke portobello-pie! En daar hoort natuurlijk een veganistische wijn bij. Een heftige wijn als de Chocolate Block is niet aan te raden, die kan het gerecht overstemmen. Kies daarom voor de Bellingham Pinotage!

Nagerecht

 Een kerstdiner zonder nagerecht is natuurlijk geen compleet diner. Maar waar kies je voor en kan je het nagerecht combineren met iets anders dan de doorsnee?

Bij een kaasplankje met verschillende soorten kaas serveert men standaard iets zoets van aard; denk aan een port, sherry PX of dessertwijn – zoals Sauternes of Tokaj. Maar doe het spannend en zet er eens frisse champagne naast! Vooral bij witschimmelkazen misstaat deze mooie St Gall zeker niet.

Ga je voor de klassieke crème brûlée kies dan voor een zoete wijn met hoog zuur. De wijn dient dezelfde zoetheid te hebben als het gerecht met het liefst een filmende romige laag. Neem een Sauternes of (Trocken)Beerenauslese wanneer het gerecht niet te zoet is. Zet anders een Muscat de Riversaltes of Malvasia op tafel. Zeker omdat deze wijnen niet wijd bekend zijn!

Kies je lekker voor ijs(taart), ligt het vaak aan wat erbij gecombineerd wordt. Is dit vooral fruit zoals aardbeien (zonder slagroom!) verras eens met champagne. Neem anders een (Trocken)Beerenauslese, Late Harvest of ijswijn.

Gaat u zelf uw kerstdiner samenstellen, of heeft u reeds gekozen bij een restaurant, maar heeft u moeite met kiezen, neem dan even contact met ons op. Dit kan via het contact formulier of whatsapp. Wij staan graag u ter zijde met advies en hef een bijzonder glas wijn met deze Kerst. Kijk anders ook in onze webshop voor mooie wijnen die uw kerstdiner opsieren!

Er is altijd een reden voor een champagne feestje

Op ongeveer 4.5 uur rijden vanaf Utrecht, kom je aan in de Champagne streek. Het is de enige streek ter wereld die zich exclusief richt op het produceren van mousserende wijn. Champagne, er hangt vele jaren een feest stemming om het product. Niet voor niets is er altijd een reden voor een champagne feestje!

Champagne mag alleen zo genoemd worden wanneer het uit de Franse Champagnestreek komt. Maar wat maakt Champagne zo speciaal ten opzichte van andere dranken?

Geschiedenis

Champagne heeft een rijke geschiedenis, de Romeinen brachten wijnkennis naar het noordoosten van Frankrijk. Men weet dat reeds in de 5e eeuw een bleekroze stille wijn werd geproduceerd, gemaakt van Pinot Noir. Echter dit leek helemaal niet op de Champagne van vandaag de dag.

Wat niet wijd bekend is, is dat mousserende wijn reeds in de eerste eeuw na Christus een bekend verschijnsel was. Een Egyptisch papyrus gedateerd 23 oktober 522 AD staat beschreven dat een wijntransactie werd geannuleerd omdat in het voorjaar een tweede vergisting plaatsvond1. Ook in de Europese Middeleeuwen is vermelding van bruisende wijnen, echter men begreep niet hoe dit ontstond.

Tot 17e eeuw

Maar terug naar Champagne. In de eeuwen die volgden, gingen de boeren in de Champagne zich onderscheiden van de Bourgondische buren door te richten op witte wijn gemaakt van blauwe druiven. Echter ze werden geconfronteerd met een aantal uitdagingen. De Pinot Noir had moeite met het bereiken van de fysiologische rijpheid. Dit resulteerde in hoge zuren en lage suikers. De wijnen waren lichter en dunner dan die uit de Bourgogne. Bovendien stopte de vergisting in de kelder in de winter (door de koude temperaturen) waarna in de lente de resterende gisten spontaan gewekt werden en een 2e vergisting op gang brachten. Een bijproduct van vergisting (fermentatie) is het vrijkomen van kooldioxidegas. Dit gas zit gevangen in de fles na het bottelen, waar het vervolgens een enorme druk opgebouwd.  Dit bracht risico’s met zich mee, want de flessen in die tijd waren niet sterk genoeg. Wanneer één fles in de kelder explodeerde, ontstond er een ketting reactie in de kelder. En als de fles het overleefde, bleken er bubbels in de wijn te zitten. In die tijd ervoeren de Champenois dat als een fout in de wijn. Tevens was het klaren van de wijn nog niet ver genoeg gevorderd waardoor de wijn roze of grijs tinten bevatte.

17e eeuw

In 1662 ontdekte de Engelse Christopher Merret dat wanneer je suiker toevoegde aan de wijn, het fermentatieproces op de fles door bleef gaan. En dat je op deze manier mousserende wijn kon maken.

Eind 17e en begin 18e eeuw nam mousserende wijn een toevlucht. De extravagante wijn waarbij de kurk van de fles springt en alle vijf zintuigen beroert vindt vooral aftrek bij de Franse aristocratie en Britse welstand. Die hielden altijd van een feestje zonder reden met champagne. Echter de productie bevat meer geluk dan wijsheid, wanneer het suikergehalte in de druiven te laag was, vond er geen tweede vergisting plaats. En wanneer deze wel plaats vond, explodeerde de fles…

Dom Pierre Perignon

Het is Dom Pierre Pérignon (1638 – 1715), een monnik, die voor een revolutionaire wijziging in het productieproces zorgde. Hij wist te bewerkstelligen dat een witte wijn voortkwam uit de Pinot Noir (welke zijn voorkeursdruif was). Maar ook voor een manier zorgde om een tweede gisting op de fles mogelijk te maken. Grappig genoeg was het eigenlijk zijn bedoeling om de tweede vergisting te voorkomen. Hij maakte zich sterk voor kleinere oogst, oogsten in koele conditie, het verwijderen van rotte druiven, het blenden van druivenrassen voordat ze de pers in gaan. Maar ook voor het toepassen van wijn productie onder natuurlijke processen. Tegenwoordig profiteren we nog steeds van zijn uitvinding, hij was de grondlegger van de méthode Champenoise.

18e eeuw

De 18e eeuw betekende de grondlegging van hedendaagse Champagne. Met de méthode Champenoise, het experimenteren zoals het gebruik van kurk in plaats van hout, het kapselen van de kurk eerst met linnen, daarna met ijzerdraad, het selecteren van de meest bestendige flessen. Tevens ging men variëren van de datum van botteling en het toevoegen van suiker aan de gebottelde wijn. Maar ook het gebruik van kelders met stabiele temperatuur en het dégorgement.

Ook in de 18e eeuw vindt de grondlegging plaats van de hedendaagse grote Champagne huizen; Ruinart (1729), Taittinger (1734), Moët & Chandon (1743), Veuve Clicquot Ponsardin (1772) en Louis Roederer (1776). Maar er zijn natuurlijk nog veel meer (kleinere) huizen die fantastische Champagne’s voortbrengen!

In 1844 vond de volgende revolutie plaats, Jacquesson ontdekte de muselet – de metalen “dop” die over de champagne kurk geschoven wordt.

Ondertussen won Champagne aan populariteit, echter daar waar de Britten de voorkeur gaven aan droge wijn (22-26 gram suiker), gaven de Duitsers, Fransen en Amerikanen de voorkeur aan half zoet. En de Russen zelfs heel zoet, tot wel 250 gram suiker! Aangezien de Britten de drijvende kracht waren achter de populariteit van Champagne, is de trend naar droge wijnen vanzelfsprekend.

Wat champagnestreek zo bijzonder maakt

Champagne regio

De Champagne bestaat uit een aantal streken; Montagne de Reims (bij Reims), Vallée de la Marne, Cote des Blancs (rondom Epernay), Cote de Sezanne (nabij Sézanne) en Cote de Bar (tussen Bar sur Aube en Bar dus Seine). Maar er is geen onderscheid in regionale appellaties, zoals in de andere streken.

In 1911 is de échelle des crus in het leven geroepen door het Syndicat des vins de Champagne. Afhankelijk van ligging, expositie, zonuren en dergelijke krijgt het dorp een percentage. Vanaf 80% is het dorp premier cru gecertificeerd en 100% staat voor Grand cru. Er zijn 44 dorpen met een Premier Cru status en 17 met Grand Cru. Overigens zegt het échelle des cru niets over de relatie tussen de wijngaard en de daarvan afkomstige wijn. Het is een hulpmiddel voor de prijsbepaling van de druiven. De wijnkopers, ofwel champagne huizen, geven een kwaliteitsoordeel over de wijnbouwers, de wijnleveranciers in een bepaalde gemeente. Dit in tegenstelling tot in Bourgondië waar de referentie naar cru zelfs tot op een climat niveau gaat!

Daarnaast is Champagne geen vin de terroir, zoals in andere wijnbouwgebieden. De wijn kent geen specifieke geografische herkomst, anders dan de streek. De champagne huizen maken een cuvée geheel in de stijl van het huis; het is een echte vin de maison.

Een bijzonder terroir

Het terroir bestaat uit klimaat, grond en ondergrond en reliëf.

Klimaat

Het klimaat in de Champagne is bijzonder koel met een temperatuur in het groeiseizoen van ongeveer 16 graden. Daarnaast ondervindt de regio invloeden van zowel een landklimaat (strenge vorst in de winter en voorjaar) en zeeklimaat (hoge neerslag, wat ideaal is voor de noodzakelijke watertoevoer). Het aantal zonuren is beperkt tot ongeveer 1650 uur per jaar. Hierdoor blijft het suikergehalte in de druif achter en de zuurgraad dus hoog, waardoor het maken van stille wijn nagenoeg uitgesloten is.

Bodemgesteldheid

De ondergrond bestaat grotendeels uit kalk en de afzetting is grotendeels kalkachtig, zoals mergel, krijt en kalk. Dit is een ideale ondergrond voor drainage en voegt smaakelement toe aan de uiteindelijke wijn (het zogenaamde mineralige karakter). Ook hier heb je de bekende Kimmeridgian klei, zoals in de Chablis. De Côte des Blancs, Côte de Sézanne en Montagne de Reims liggen vooral op krijtrijke grondlagen. De Vallée de la Marne (en een enkele specifieke wijngaard bij Reims) heeft een overwegende mergel- klei of zandgrond. Terwijl Côte de Bar vooral een ondergrond van mergel heeft.

Dit krijt is afkomstig van de skeletten van kleine zee-organismen. Zoals aangegeven in het artikel over Chablis, lag hier een groot bassin, het bekken van Parijs. Deze calcietkorrels zijn bijzonder poreus en houden daardoor water goed vast. Zelfs tijdens de droogste zomers voorziet deze ondergrond de druivenranken van water en vormt dus een betrouwbaar water reservoir. De druif heeft hierdoor een gematigde waterbehoefte tijdens het groei seizoen waardoor het evenwicht tussen de vruchtzuren, suiker en de voorlopers van de aroma’s bevordert.

Reliëf

Doordat de streek steil en heuvelachtig is, hebben de wijnstokken genoeg toegang voldoende zonuren. Daarnaast bevordert dit het afvloeien van overtollig water. Deze heuvelwijngaarden zijn typerend voor dit gebied.  Deze heuvels zijn ontstaan toen het midden van het bekken van Parijs is gaan verzakken onder het gewicht van de afzettingen. Dit heeft de grond ten noorden en oosten van het bekken omhoog geduwd. Vervolgens heeft erosie nadere vorm geschapen aan het reliëf.

De belangrijkste heuvels  die ontstaan zijn, zijn Côte de Île de France met de wijngaarden van Côte des Blancs, Montagne de Reim en Sézanne, Côte de la Champagne, met Vitry de Francois en Montgueux en Côte de Bar. Daarentegen hebben de Marne, Seine en hun vertakkingen engten uitgehold in de Côte de Île de France waardoor hellingen ontstonden zoals in Vallée de la Marne.

De beperkingen vanuit de wijnwetgeving

Vanzelfsprekend mogen de druiven alleen afkomstig zijn uit het afgebakende gebied van Champagne. De toegestane druivensoorten zijn Chardonnay, Meunier, Pinot Noir, Arbane, Petit Meslier, Pinot Blanc of Pinot Gris.

In de wijngaard is men verplicht om één van de volgende snoeimethodes te gebruiken.

Snoei methodes

Chablis-snoeien. Dit is een methode waar vanuit de stam één of meer 30cm lange scheuten worden opgebonden waar het fruit aan groeit.

Cordon de Royat Hierbij leidt men de stam horizontaal langs de lijnen met één of twee armen. Deze staat niet hoger dan 60cm van de grond. De scheuten met fruit worden omhoog opgebonden en in de winter weer terug gesnoeid. Dit is een korte snoei methode.

Guyot-snoeien. Vanuit de stam zijn er één of twee takken die horizontaal geleid worden. Hierop komen de nieuwe scheuten waar het fruit aan groeit. In de winter snoeit men alles terug op één of twee scheuten na, die weer horizontaal worden geleid.

De Vallée de la Marne-snoei is alleen toegestaan voor de Meunier druif. Men buigt een scheut van het vorig jaar om deze horizontaal te leiden. Lijkt verder sterk op de Guyot snoeimethode.

In de Grand en Premier Cru wijngaarden zijn overigens alleen Chablis en Cordon snoeimethodes toegestaan.

Zoals in bijna alle AOC in Frankrijk, zijn er beperkingen gesteld aan de maximale opbrengsten per hectare. Zowel bij het plukken als bij het persen (102lt per 160kg druiven).

Elk jaar bepaalt men het minimaal toegestaan alcohol percentage. Maar ook dient de wijn 15 maanden op fles rijpen voordat het op de markt gebracht mag worden. En vanzelfsprekend dient de methode traditionelle gebruikt te worden.

Van pluk naar de fles

Dit proces is bijzonder complex en strekt veel verder dan de reguliere stille wijn. Dit is uitgebreid hier aan bod gekomen, in de blog over de verschillen tussen mousserende wijnen.

Conclusie

Er valt enorm veel over Champagne te vertellen en niet te vergeten om te proeven. Maar wat is nu de relatie tussen champagne en feesten? Eigenlijk is dat niet echt duidelijk. Wanneer deze vraag wordt gesteld aan mensen, komt het antwoord vaak neer op “de bubbels creëren een feestelijke sfeer”.  Waarom dan niet bruis water? Nou gezien de geschiedenis van Champagne omgeven door rijkdom, doet suggereren dat het statusverhogend werkt. En status dat is waar het in de huidige materialistische wereld omgaat.
Echter, wanneer je puur naar het product kijkt, realiseer je je ook dat het verdomd goed in elkaar zit. Ja het niet goedkoop, maar dat is ook grotendeels te herleiden naar het bijzondere productieproces. En ja natuurlijk betaal je ook voor de naam van het Champagnehuis … maar carpe diem, je leeft maar één keer, dus gebruik dit altijd als de reden voor een champagne feestje!

1 afkomstig uit historische nota van Benoît Musset, doctor in de geschiedenis, lector in de moderne geschiedenis aan de Universiteit van Maine. 11 september 2009

Een heerlijk diner

Onlangs heb ik een heerlijk diner met vrienden genoten. Al tijdens het koken van dit uitgebreide diner, begonnen we met een aperitief; een 40 jaar oude port. Deze Quinta da Romaneira is één van de grootste historische bedrijven in de Douro streek, met haar 412ha omvang. De ligging van de quinta en haar wijngaarden zijn gemarkeerd door de terrassen met rotsachtige bodemstructuur. Door de heuvels en valleien zijn er veel verschillende micro klimaten.

Port_Quinta da Romaneira

Deze bijzondere port is mooi van kleur maar niet te stroperig. De port is rijk en heeft een volle body met tonen van noten, chocolade, karamel, gekonfijt fruit en ceder. Ondanks dat de wijn reeds meer dan 40 jaar oud is, is de wijn nog bijzonder zacht door de hoge zuurgraad. De afdronk is heerlijk zacht en lang met een kleine bite door de alcohol.

Amuse en voorgerecht

We begonnen dit heerlijk diner met een amuse van koud gekookte coquille. Dit was voor mij de eerste keer dat ik koud kookte. De coquille is gegaard in een marinade van rode peper, koriander, knoflook en peper gebaseerd op citroensap. De Saint Gall champagne ging prima samen met dit gerecht. Door de licht zoete zweem in deze champagne kwamen de kruiden nog beter tot haar recht.

Assortiment De Saint-Galle

Ook bij de pompoensoep, welke volgde, ging de Saint Gall prima. De hoge zuren en frisheid van de wijn bracht meer balans in de zoetheid van de soep.

Hoofdgerecht

Vervolgens het hoofdgerecht bestond uit malse varkenshaas in een marinade van mosterd, honing en tijm gevuld met brie. Deze was vergezeld met rode bieten met een geitenkaas salade met geroosterde venkelzaadjes. Bij dit gerecht had ik gekozen voor een Syrah van Porseleinberg, Zuid Afrika.

Deze krachtige wijn uit 2015 heeft welgeteld 96 punten toegekend door Winespectator is afkomstig uit Swartland! Wijnmaker Callie Louw heeft van 87ha een mini project gemaakt, met wat een resultaat. Oude syrah stokken met lage rendement, optimale rijpheid en natuurlijke gisting creëren een intrigerende wijn welke vele lagen kent. Zij kent een rode kleur met paarse tinten en is fruitig met elegante zwarte bessen en zwarte bramen. De kruidigheid wordt gesierd door een mooi klein pepertje en eucalyptus. Maar ook vanille door houtrijping en aardse tonen door de rijping op fles komen aanbod. Dit ondersteund de vele lagen die de wijn typeert. Dit is één van de mooiste en complexste wijnen die ik ooit gedronken heb.

heerlijk diner Porseleinberg Syrah

Nagerecht

Heerlijk diner met Tokaj

Het nagerecht van dit heerlijk diner begint met een amuse van chocolade parel schelp met een klein schepje slagroomijs. Gevolgd door een huisgemaakte crème brullée. Deze twee zoete gerechten waren vergezeld door een tokaj 4 puttonyos uit, jawel, 1975. Deze wijn was een gok – je weet eenmaal nooit of deze wijn nog goed is. Maar wat een verrassing. Tokaj wordt aangeduid met een “zoetheidsgradatie” van puttonyos. Deze ranking verloopt van 3 tot 6 en de zoetste is de eszencia. De druiven pluk vindt plaats wanneer deze besmet zijn met de edele schimmel Botrytis Cinerea. Hierdoor ontstaat een sterke geurige wijn.

De frisse zuren dragen de wijn, zelfs nog terwijl deze zo oud is. Hierdoor is de wijn zoet, maar toch fruitig gebleven. Ondanks de donkere/oranje kleur (van oxidatie) deden de tonen van sinaasappelschil, gekonfijt fruit niet onder. Vanzelfsprekend ook ondersteund door de mooie honingzoete smaak.

Al met al was deze wijn-spijs avond een bijzonder geslaagde avond. We hebben met z’n allen heerlijk genoten waarbij zowel de spijs als de wijn prima met elkaar in balans waren!

Wat is het verschil tussen mousserende wijnen?

Je hoort het misschien wel vaker, “het is altijd tijd voor champagne! Er hoeft geen speciale gelegenheid te zijn, met champagne bouw je altijd een feestje”. Maar wat is nou champagne, en wat is cava, prosecco, spumante? Tegenwoordig heb je ook mousserende wijn uit Amerika, Zuid Afrika. Wat is nu het verschil tussen mousserende wijnen, behalve de prijs dan?

Productie van mousserende wijn

Je kan grofweg zeggen dat er vijf verschillende productie methodes zijn voor het maken van mousserende wijnen;

  • Traditionele methode
  • Transfer methode
  • Tank methode
  • Asti methode
  • Koolzuurinjectie

Vuistregel is dat de druiven een relatief laag suikergehalte moeten hebben vergeleken met stille wijnen, omdat de tweede vergisting, die de meeste wijnen hun belletjes geven, ook de alcohol verhoogt. Daarnaast moeten de druiven een hoog zuurgehalte hebben vanwege de frisse stijl van de wijn. Echter onrijpe druiven (die hoog zuur hebben), hebben ook de ongewenste groene, plantaardige kenmerken.

Deze vereisten maken het niet makkelijk voor het telen van druiven voor mousserende wijn. Het klimaat dient koel te zijn omdat daar de suiker- en zuurgehalte zich langzaam ontwikkelen. In een warm klimaat is het dus zaak om vroeg te plukken, maar loopt men het risico dat die groene, plantaardige kenmerken nog in de druif zitten omdat deze nog niet de juiste fysiologische rijpheid heeft verkregen.

Traditionele methode of Méthode Champenoise

De traditionele methode is de enige methode om champagne te maken. Andere regio’s en landen maken ook gebruik van dit proces om een hoge kwaliteitswijn te maken. Echter die mogen dus geen champagne heten. In Frankrijk staan deze bekend als Crémant met de naam van de regio, zoals Crémant de Loire of Crémant de Bourgogne en in bijvoorbeeld Zuid Afrika Cap Classique.

Champagne

Assortiment De Saint-Galle

Alleen een mousserende wijn uit de Champagne streek in Frankrijk mag de naam champagne dragen. Champagne is een beschermde oorsprongsbenaming (BOB). Dit dateert terug naar 1908 toen BOB Champagne officieel erkend werd. Er zijn ongeveer 16,100 wijnboeren actief in de streek. Er zijn 360 grande maisons, champagnehuizen, die slechts 10% van de wijngaarden in handen hebben, terwijl ze 70% van de wijn produceren. Veel druiven worden dus ingekocht.

Interessant weetje is dat 66% van de druiven gebruikt in champagne van de pinot noir en pinot meunier afkomstig zijn, welke blauwe druiven zijn. Om schilcontact en dus extractie te beperken, dienen deze blauwe druiven zo snel mogelijk (zacht) geperst worden. De andere bekende druif in champagne is chardonnay. Champagne gemaakt van 100% witte druiven heet Blanc de Blanc.

Plukken en persen

De Franse wet schrijft voor dat druiventrossen hand geplukt moeten zijn. Het persen van de trossen gebeurd in twee stappen; de eerste 2,050 liter die van 4,000 kg druiven afkomt, heet “Coeur de Champagne” of Cuvée en houdt men apart voor de duurdere wijnen. De tweede persing van 500 liter sap heet “taille”. Deze is voor de goedkopere wijnen bedoeld omdat het sap al wat wranger en donkerder is.

Vergisting

Het geperste sap wordt, na de bezinking van de vaste delen zoals pitjes en stukjes schil, opgevangen als een witte wijn. Tijdens de vergisting zet de most zich om in een wijn van ongeveer 10.5% alcohol. Men mag suiker toevoegen om het percentage boven de 11% te verkrijgen. Dit noemen ze “chaptaliseren”.

De wijnmaker kan ervoor kiezen om malolactische vergisting te laten plaatsvinden. Omdat de invloed op de wijn zo veel bepalend is, is dit een belangrijke beslissing voor het wijnhuis. Hierna vindt klaring plaats om een stille basiswijn ofwel Vin Clair te maken. Deze wijn kent een enorm hoge zuurgraad en is dus niet aangenaam om te proeven.

Assemblage

Tijdens de assemblage blend de wijnmaker de verschillende Vin Clairs om de huisstijl van te maken. Zelfs door gebruik te maken van basiswijnen van andere jaren. Hierbij is natuurlijk in acht genomen wat de eigenschappen van de onderliggende druiven zijn; voor chardonnay is dat frisheid en verfijndheid, voor pinot noir kracht/body en diepere aroma’s en voor pinot meunier is dat soepelheid en fruitigheid.

Vervolgens vindt botteling en vervolgens gisting en rijping op fles plaats. In dit proces ontstaan de bubbels die zo kenmerkend zijn voor mousserende wijnen. De liquor de tirage, een mengsel van suiker, gist en hulpstoffen wordt toegevoegd, welke de druk op de fles bepaald.

Tweede vergisting

De flessen sluit men af met een kroonkurk en weggelegd (“sur latte”). In de fles vindt nu de tweede vergisting plaats waarbij suikers en gist worden opgezet naar CO2, welke nu echter niet kan ontsnappen, zoals bij de eerste vergisting. De vergisting duurt tussen 14 en 60 dagen waarbij hoe langzamer de omzetting is, hoe complexer de wijn wordt en hoe verfijnder de bubbel zal zijn. Na de vergisting blijven de flessen nog ruim 1 jaar liggen rijpen. Gistcellen gaan dood en lossen langzaam op wat een toast smaak geeft aan de wijn. Voor gisting en rijping staat wettelijk minimaal 15 maanden voorgeschreven voor non-vintage wijnen. En 36 maanden voor vintage wijnen (millésime). Dit zijn wijnen gemaakt van druiven uit één enkel oogstjaar.

Remuage en degorgement

Remuage

Vanzelfsprekend dienen de overgebleven dode gistcellen nog verwijderd te worden. Dit gebeurd in twee stappen, remuage en degorgement. Tijdens het remuage draait men de fles met de hals naar beneden, zodat alle bezinksel zich ophoopt in de flessenhals. Dit proces duurt ongeveer één maand. Tijdens het degorgement bevriest men de flessenhals, verwijdert men de afdichting en het ijsblokje met het bezinksel schiet eruit door de druk in de fles. Dit is overigens een heel kostbaar proces.

Dosage

Tenslotte vindt de dosage plaats. De fles vult men aan met de liqueur d’éxpédition (de basiswijn aangevuld met opgeloste rietsuiker) welke de zoetheid van de champagne bepaald;

  • Extra brut (max 6 gram suiker per liter)
  • Brut (max 12 gram suiker per liter)
  • Extra Dry (12-17 gram suiker per liter)
  • Sec (17-32 gram suiker per liter)
  • Demi-sec (32-50 gram suiker per liter)
  • Doux (meer dan 50 gram suiker per liter)

Waarna de typische kurk erop gaat (bouchage) en de muscelet – het korfje. Om vervolgens nog enige maanden in de kelders te liggen rijpen zodat de liqueur d’éxpédition zich beter met de rest van de wijn kan mengen.

Crémant

Zoals vermeld zijn er meerdere Franse regio’s waar men mousserende wijn maakt. Zo heb je Crémant d’Alsace (gemaakt van auxerrois en pinot blanc), Crémant de Bourgogne (gemaakt van chardonnay, gamay, pinot noir en alligoté), Crémant de Loire waar vooral Saumur AC (gemaakt van chardonnay, chenin blanc, cabernet franc en lokale druivenrassen) en Vouvray AC (gemaakt van chenin blanc) het meest bekend zijn. De crémant hebben minimaal negen maanden op lie doorgebracht.

Cava

Cava is de mousserende wijn uit Spanje. Het bijzondere is dat cava niet uit een aaneengesloten gebied afkomstig is, zoals de champagne en crémant in Frankrijk. Net als de crémant moet deze wijn ook minimaal negen maanden op lie rusten. Traditionele druivenrassen die men gebruikt zijn macabeo (of viura), xarel-lo en parellada voor witte wijnen en garnacha en monastrell voor rosé. Tevens wordt meer en meer chardonnay en pinot noir toegevoegd, hoewel niet iedereen blij is met het blenden van internationale rassen.

Méthode Cap Classique

In Zuid Afrika heb je hele goede mousserende wijn gemaakt via de Méthode Traditionelle met het label Cap Classique. De druiven kunnen uit de hele West-Kaap komen en de beste wijnen bevatten overwegend chardonnay en pinot noir. De hogere ligging aan de kust (met koele zeewind) compenseert het over het algemene warme klimaat.

Nieuwe wereld

Vanzelfsprekend kennen ook Australië, Nieuw Zeeland en de Verenigde Staten mousserende wijn gemaakt volgens de Méthode Traditionelle. In Australië komen deze uit de koelere klimaatzones van Yarra Valley, Adelaide Hills en Tasmanië. Meestal gemaakt van chardonnay en pinot noir.

In Nieuw Zeeland wordt mousserende wijn in nagenoeg alle wijngebieden geproduceerd van de klassieke druiven. Terwijl in Amerika de beste wijnen afkomstig zijn uit de koelere klimaten van AVA Los Carneros en AVA Anderson Valley. Deze krijgen vaak een lange lie rijping van vijf jaar of meer en hebben geconcentreerde, complexe smaken en hoog zuurgehalte.

Transfer methode of Méthode Charmant

Deze methode om mousserende wijn te maken wijkt niet veel af van die van de traditionele methode. Echter in plaats van de rijping op fles na de tweede vergisting, wordt de mousserende wijn overgepompt naar een een afgesloten druktank alwaar de filtering plaatsvindt. Het dure proces van remuage en degorgement is vermeden en kan de wijn goedkoper in de markt zetten. De liqueur d’expédition wordt toegevoegd en de wijn wordt gebotteld in nieuwe flessen. Wijn gemaakt volgens transfer methode kan men herkennen aan de vermelding “vergist op fles”.

Mousserende wijn Pepe Nero Spumante

Indien de druk in de fles onder de 3 bar ligt, heet de wijn frizzante, indien de druk boven de 3 bar ligt is de wijn spumante genaamd. Dit is merkbaar in de bubbel welke lichter is bij een frizzante.

Tankmethode

Het grote verschil tussen de bovenstaande methodes en de tankmethode ligt in het feit dat er geen flesvergisting plaats vindt en dus de wijn de nadruk legt op de smaken uit de basiswijn. De tonen van toast en brood vanuit de tweede vergisting spelen hier een beduidend mindere rol. Deze rol is ideaal voor wijn gemaakt van druiven met sterke smaken.

De productie is hetzelfde tot aan het maken van de basiswijn en blenden. Overigens wordt MLF en houtrijping vaak overgeslagen, om de fruitige smaken te behouden. In plaats van bottelen, gaat de wijn over in een afgesloten druktank voor de tweede vergisting. Autolyse is niet toegepast waardoor de wijn geen lie kent (en dus de tonen van brioche en toast). Tenslotte filtert en bottelt men de wijn.

Prosecco

Deze wijn is wel de meest bekende mousserende wijn gemaakt volgens de tankmethode en is afkomstig uit noordoost Italië. De DOC Prosecco is afkomstig uit Friuli en Veneto. De betere prosecco komt uit DOCG Conegliano-Valdobbiadene, verbouwd op de steile kalkstenen heuvels noordwesten van Venetië. De wijn is gemaakt van de druif glera. Voorheen heette deze druif prosecco, maar is om verwarring te voorkomen en de 2 regio’s te beschermen heeft deze naamswijziging plaats gevonden. De wijn heeft een gemiddeld zuurgehalte en frisse aroma’s van groene appel en meloen. Deze wijnen moet je jong drinken en zijn ongeschikt voor flesrijping.

Sekt

Duitsland kent een grote markt voor mousserende wijn. Groot deel van de sekt is gemaakt van basiswijn uit Frankrijk en Italië en wordt in Duitsland omgezet in mousserende wijn. Deutscher Sekt daarentegen komt van uit Duitsland geteelde druiven. De topkwaliteit Deutscher Sekt is afkomstig van riesling.

Nieuwe wereld

In de warmere gebieden in Australië, zoals Riverina, wordt goedkopere mousserende wijn gemaakt middels de tankmethode. Ze zijn fruitig van stijl en hebben verschillende gradaties van zoetheid. In Nieuw Zeeland kan je ook mousserende wijn via tankmethode vinden gemaakt van sauvignon blanc om de intense aroma’s van dit druivenras te behouden.

In de Verenigde Staten worden grote hoeveelheden goedkope mousserende wijn geproduceerd met name in de warme gebieden zoals Central Valley. Deze zijn vaak fruitig en halfzoet tot zoet.

Asti methode

Deze methode wordt voornamelijk gebruikt in de regio Asti in Piemonte, Italië. Wijnen gemaakt volgens deze methode leveren zoete, fruitige mousserende wijnen op, kenmerkend voor de gebruikte druif muscat blanc à petits grains en kent slechts één alcoholische vergisting. Het sap wordt, na het persen gekoeld en tot gebruik opgeslagen. Wanneer het gebruikt wordt, wordt het verwarmd en voltrekt de vergisting zich in druktanks. In eerste instantie kan CO2 ontsnappen, maar wanneer de vergisting enige tijd op gang is, zal men de tank sluiten zodat de CO2 niet meer weg kan. De vergisting gaat door tot het alcoholgehalte ongeveer 7% is. Door de wijn te koelen, stopt de vergisting vroegtijdig, waarna deze onder druk wordt gefilterd en gebotteld.

Koolzuurinjectie

Bij deze methode wordt in de basiswijn koolzuur ingespoten onder druk. Om vervolgens onder druk te bottelen. Dit is veruit de goedkoopste wijze om mousserende wijn te produceren. Deze wijn is gekenmerkt door de hardere of grotere bubbel in de wijn waarbij de fruitige tonen van de druif behouden zijn.

Conclusie

Er zijn mousserende wijnen in alle vormen en stijlen, maar ook in alle prijsklassen. Een deel van de prijs is nu wel verklaard, gelet op het productieproces wat veelomvattend is bij champagne. Maar realiseer ook zeker dat champagne prijzen kunstmatig hoog worden gehouden door de grote huizen.

Afhankelijk van de gekozen methode zijn er duidelijke verschillen in wat je kan verwachten van de wijn.

Met deze blog heb ik een tipje van de sluier opgelicht waar de verschillen tussen mousserende wijnen vandaan komen. En ik raad jullie zeker aan om zelf de verschillen te ontdekken!