Verrassende wijnen uit het vergeten Bergland

In Oostenrijk vind je wijnen niet alleen in het Weinland (Niederösterreich en Burgenland), maar ook in Steiermark en alle andere kantons. Deze zijn verenigd onder de appellatie Bergland. Ooit was Bergland een grote wijnregio en van de 14e tot 16e eeuw was de wijnbouw hier op zijn top. Mede ingegeven door klimaatveranderingen en wat tegenwoordig bekend staat als de Kleine IJstijd. Sindsdien is de neergang ingezet en in het midden van de 19e eeuw kwam de wijnbouw tot een complete stilstand. Daarom is het des te interessanter om de revival waar te nemen van de verrassende wijnen uit het vergeten Bergland en vooral ook Kärnten (Karinthië).

Vergeten Bergland met verrassende wijnen

Bergland omvat de kanton van Salzburg, Karinthië, Tirol en Vorarlberg. Wijngaarden zijn wijdverspreid en zeer schaars. Echter in Karinthië zijn er meer in opkomst, vooral rondom de stad Klagenfurt. Let op, Bergland is geen eigen appellatie; dit is gekwalificeerd als Landwein met Bergland als oorsprong. Wijn kan ook kwaliteitswijn genoemd worden wanneer deze aan de minimale vereisten voldoet.

Het koele klimaat brengt traditioneel licht witte wijn voort met hoge zuurgraad. De veelgenoemde druivensoorten zijn dan ook Chardonnay, Pinot Gris en Müller Thurgau. En als blauwe druif de Portugieser en Blauburger (een kruising tussen Portugieser en Blaufränkisch).  Maar door de opwarming vindt je op de warmere wijngaarden ook de later rijpende Grüner Veltliner, Muscat, Pinot Blanc en Noir, Gewürztraminer en Zweigelt.

Opleving in Karinthië

Een document uit 822 is het eerste betrouwbare bewijs van wijnbouw in Karinthië. De kerk is hier verantwoordelijk voor het succes van de wijnbouw cultuur.  Tegen het einde van de 19e eeuw herkenden de wijnboeren de schimmel Valse Meeldauw niet die vervolgens eerst de opbrengst en toen de stokken vernietigden. Sindsdien speelt wijnbouw geen rol van betekenis. Tot 1972 toen Herbert Gartner begon met een kleinschalige wijngaard. In 2000 groeide dit snel tot 4ha en tegenwoordig staat er al 125ha aangeplant met een opbrengst van zo’n 3.200hl. De ontwikkeling gaat snel in Karinthië en zal de komende jaren zeker nog verder ontwikkelen. Waardoor je nog veel mag gaan verwachten van deze wijnen!

Druivenrassen in Karinthië

Het meest opvallende is misschien wel de afwezigheid van GruVee. Daarentegen kom je hier wel de Sauvignon Blanc tegen die levendige grasachtige tonen met een klein pepertje opleveren. Verder vinden we hier wijn van Chardonnay, Riesling, Pinot Blanc ofwel Weissburgunder, Pinot Gris (Grauburgunder of Ruländer) en Traminer. In rood heb je de Blauer Burgunder (Pinot Noir) en Zweigelt.

Wijnbouw vindt plaats door heel Karinthië heen en is één van de zuidelijkste wijnbouwgebieden in het land. Wijngaarden liggen op een zuidelijke hellingen op 400 tot 750 meter hoogte. De bodemopbouw kan heel verschillend zijn zelfs binnen een dal. De Alpenrug beschermt het gebied tegen te veel nattigheid. Maar toch met 800-1.300mm neerslag is dit aanzienlijk. Hoewel tot diep in het voorjaar koude lucht uit de bergen naar beneden komt, is dit gecompenseerd door de hoge temperaturen van de zomer. Nazomer en herfst zijn vaak droog wat ten goede komt aan laatrijpende druivensoorten en de oogst natuurlijk.

Oberösterreich

Na het verval in de 19e eeuw vindt ook hier nu een soort renaissance plaats. Met een handvol wijnboeren die erg progressief zijn, begint wijnbouw weer te floreren. De zonnige omgeving van de Donauvallei en de grenzen van het Eferdingerbekken ondersteunen de wijnbouw. Maar ook het midden van Oberösterreich met het heuvelachtige centrale district en de luchtige wijngaarden van het Mühlviertel spelen een rol. In totaal staat ruim 70ha aangeplant. De wijnbouw is gericht op de witte soorten Grüner Veltliner en Chardonnay, evenals Zweigelt en Roesler voor de rode wijnen.

De onbetekende rol van Noord Tirol

In tegenstelling tot Alto Adige (Südtirol), speelt het noordelijke Tirol een kleine betekenis. Met slechts een twee dozijn geregistreerde wijnbouwers en 12 ha wijngaarden is het meer dan een schril contrast. Zelfs de meest bekende wijngaard Zirl, die al naam maakte in de 14e eeuw ligt braak.

Vandaag de dag vindt wijnbouw vooral plaats rond de plaatsen Haiming, Tarrenz en Silz. Met vooral Chardonnay en Pinot Noir druiven. Tevens is spaarzaam andere Pinot-familie aangeplant.

Vorarlberg

Het Vorarlberg tegen de grens met Zwitserland, profiteert optimaal van de ligging van de Bodensee (ook bekend als Meer van Konstanz (Lake Constance). Dit gebied vooral bekend van het Duitse Baden-Würtemburg heeft een ideale invloed op wijnbouw. Waar ooit 500ha aan wijngaarden stonden, is dit door de phylloxera uitbraak en de concurrentie met Südtirol verdwenen. Op één wijngaard van de familie Nachbaur in Röthis na.

Wijngaarden liggen op ongeveer 500 meter hoogte en één van de grootste uitdaging is toch wel de koele nachten in het midden van het groeiseizoen. Dit wordt echter gecompenseerd door het nabijgelegen Bodensee doordat het meer de warmte vast blijft houden. In Bregenz aan de voet van het Gebhardsberg liggen de wijngaarden van Sepp Möth.

Iets zuidelijker in Röthis bevindt zich wijnhuis Nachbaur. Hier perst en bottelt men biologisch gecertificeerde wijn in de 600 jaar oude wijnkelder! Zoals gebruikelijk in deze streek vindt verkoop vooral aan huis plaats.

Bijzondere vermelding is toch wel de wijngaard Z’Michele. Deze ligt in het Brandnertal op 1.000 meter hoogte!

Mozartstad Salzburg

Wijnbouw is hier bijzonder klein, met slechts 0.06ha wijngaarden kan je bijna zeggen dat dit amateuristisch is. Echter je hebt hier ook zo de interessante verhalen. Beginnende in 2001 toen de eerste wijngaarden in Grossgmain am Untersberg gereed gemaakt werden. Sindsdien produceert Reiterhaindlhof aangename wijnen. De Salzburger Hochthron bijvoorbeeld is een mooie Chardonnay met appel en een vleugje amandelen en sinaasappelschil. De sappige elegante structuur met hoog zuur. Een mooi gestructureerde wijn met fijne honing en mineralen in de afdronk.

Sinds 2008 vindt ook wijnbouw plaats op de Mönchsberg. Met een jaarproductie van slechts 500 flessen à €40, komt deze opbrengst geheel te goede aan de lokale scouting.

Steiermark

Ingeklemd tussen Kärnten in het oosten en Burgenland in het westen ligt Steiermark. Dit is de laatste wijnregio in Oostenrijk. Maar het is er wel één met veel bijzonderheden.

Steiermark

De regio is verdeeld in drie sub appellaties die in 2018 zijn verheven tot een DAC-status. De meest aangeplante Stiermarkse variëteit is Welschriesling. Deze wijn heeft een boeket dat doet denken aan groene appels, en heeft veel meer fans dan veel wijncritici zouden verwachten.

Liefhebbers voor weelde en body worden gelukkig van de Pinot-familie in Steiermark. Weissburgunder welke geteeld is op kalksteenrijke bodems is behoorlijk indrukwekkend vanwege zijn subtiele en verfijnde mineraliteit. Chardonnay, hier bekend als Morillon, kan met haar frisse aard behoorlijk robuust zijn en net als de beste Pinot Gris ook verbeteren wanneer je deze weg legt.

De wijnen uit Stiermark staan bekend om hun geur en sappigheid, om hun kruidigheid en mineraliteit en om hun eenvoud. Een Stiermarkse wijn wordt extreem bepaald door hun terroir. Het gematigde, windstille klimaatkent vele microklimaten. De bodem is veelzijdig met vulkanische rotsbodems, leisteen, gneis, kalksteen en zandsteen.

Weststeiermark

Het westelijk gelegen Weststeiermark heerst de Schilcher, een hartige rosé wijn die bijzonder onderscheidend is. De regio heeft 2.750ha onder wijngaard. Maar het heeft met de Schilcher een pareltje in handen. Deze wijn is gemaakt van de Blauer Wildbacher. Deze wijn is diep robijnrood met een aangename aroma van aardbeien. Het moet jong gedronken worden en is heerlijk bij een vleesplankje. Authentieke Schilcher is te herkennen aan het embleem van een wit paard.

Naast dit paradepaardje heb je ook wijnen van Pinot Blanc en Sauvignon Blanc.

Südsteiermark

Met 2.750ha is Südsteiermark de grootste regio. Hier zijn veel wijnmakers in uiteenlopende grootte, maar allen produceren bijzondere wijnen. De wijnstokken staan op zeer steile hellingen wat het werk arbeidsintensief maakt. Sauvignon Blanc is de wijn die Stiermarken groot gemaakt heeft. Het is een rijke wijn met in de neus aroma’s van limoen, nectarine en kiwi. In het smaakpalet bespeur je tonen van citrusfruit, peper en een ziltige toets met strakke frisse zuren.

Naast de Sauvignon, vind je ook druiven van Welschriesling, Weissburgunder, Muscat en Marillon (Chardonnay). Rode druiven van met name Blauer Wildbacher spelen hier een zeer kleine rol. Echter ze mogen de wijn niet Schilcher noemen, dat is alleen weggelegd aan Weststeiermark.

Vulkanland Steiermark

Dankzij de glooiende heuvels, het Pannonische klimaat en de diversiteit van het vulkanisch land vind je hier interessante wijngaarden. Deze zijn verspreid en bestaat uit een aantal kleine en middelgrote wijnbouweilanden. De  ruim 1.600ha kent een ruime variëteit aan druivenrassen. Nabij Klöch staat de Traminer aangeplant, terwijl in Straden de Pinot Gris domineert. Welschriesling is met 310ha de grootste aanplant in Vulkanland. Verder heb je ook Pinot Blanc, Sauvignon Blanc, Morillon (de lokale naam voor Chardonnay dus). Ook vind je hier de rode variant in de vorm van Zweigelt en de Blauer Wildbacher. Echter binnen de DAC regels zijn alleen witte wijnen toegestaan waardoor Zweigelt dus als Stiermarken gelabeld wordt.

Vulkanland Steiermark DAC dankt zijn naam aan de geologie van het zuiden van de streek, hier liggen uitgedoofde vulkanen. Het vulkanisch gesteente komt voor als tufsteen (poreus gesteente afkomstig van gesteente dat uit de vulkaan werd geslingerd en neergedaald as) en basalt (gekoeld magma). Verder staan ook veel wijnstokken aangeplant langs de afzettingen van het grote Paratehys meer.

De belangrijkste druivenrassen in Steiermark

De Welschriesling biedt een hogere zuurgraad en een fruitig boeket van appel en citrus. Maar dit levert ook mooie zoete wijnen op. De Beerenauslese en Trockenbeerenauslese zijn goudgeel van kleur met een fijne honingnoot in de mond en aroma’s van exotisch fruit met verfijnde zuren.

De Weissburgunder ofwel Pinot Blanc en ook wel Klevner genaamd. Op goede locaties geeft de jonge wijnen een bloemig boeket met kruidige zuren en aroma’s van brood en noten. Deze wijnen kunnen lang op de fles rijpen.

Op de steile heuvels van Stiermarken voelt Sauvignon Blanc zich helemaal thuis. Het boeket is hier karakteristiek; onrijpe druiven leveren een opdringering grasachtige smaak. Terwijl rijpe druiven een verscheidenheid van aroma’s geven kan. Zoals zwarte bessen, kruisbessen en tropisch fruit. In combinatie met houtrijping ontwikkelt de wijn tot een zeer complexe wijn met secundaire en tertiaire aroma’s. Deze wijn kan zich meten met de beste wijnen uit de Loire of Bordeaux!

Het vergeten Bergland en prachtige Steiermark met hun verrassende wijnen

De bekende regio’s in Oostenrijk is vanzelfsprekend Niederösterreich en Burgenland. Het Bergenland, inclusief Karinthië hebben volledig vergeten wijngaarden, maar wat nu opnieuw is aangeplant levert verrassende wijnen op. Gelet op de kleinschaligheid is hier echt alleen maar lokaal aan te komen. En het is zeker aan te raden wanneer je er bent om deze wijnen te proberen. In Steiermark daarentegen is al langer aan de weg getimmerd. Mede dankzij de unieke geologie, vind je hier bijzonder rijke wijnen.

Spannend, barstensvol fruit en kruiden in Gru-Ve’s

Zoals vorige week geïntroduceerd, is Niederösterreich met ruim 27.000ha (ofwel 62%) de grootste wijnregio in Oostenrijk. De regio is onderverdeeld in drie klimaat zones; Weinviertel in het noorden, Donau Rivier regio ten westen van Wenen en Pannonian Niederösterreich in het zuidoosten. Dit is de regio van de Grüner Veltliner, ofwel Gru-Ve’s, een wijn die spannend is en barstensvol fruit en kruiden.

Niederosterreich

Zes van de acht specifieke wijnbouwgebieden onderscheiden zich door het DAC kwaliteitskeurmerk. De DAC regels hebben betrekking op de goedgekeurde druivenrassen, de stilistische stijl van de wijn en smaakprofiel. Dus wanneer je de naam “DAC” of “Districtus Austriae Controllatus” achter de naam van een gebied op het etiket ziet staan, kan je er zeker van zijn dat de fles een wijn bevat die typisch is voor de betreffende regio. Wijnen uit de DAC-gebieden die niet aan de vastgestelde regels voldoen, bijvoorbeeld omdat ze uit andere druivenrassen bestaan, heeft Niederösterreich op het etiket staan.

In alle wijnbouwgebieden dragen warme, zonnige zomers en herfstdagen met koele nachten bij aan de ontwikkeling van typische Cool Climate wijnen. Het zijn frisse en aromatische wijnen met levendige zuren, een prettige body en een fijn karakter. Iets meer dan de helft van de wijngaarden heeft een bodem van löss. Ongeveer een derde van de wijngaarden bevindt zich in de melassezone en het Weense bekken, waar losse rotsen domineren.

Het zal niet verbazen dat in een cool climate land als Oostenrijk ruim 75% druiven voor witte wijn staan aangeplant. En van deze 75% neemt Grüner Veltliner bijna 46% voor haar rekening.

Het vooruitstrevende Weinviertel

De naam zegt alles; “Wijnkwart”, maar toch. Hoewel de bodemgesteldheid uitstekend is voor wijnbouw, is de allereerste vermelding van wijnbouwactiviteiten rijkelijk laat, pas eind 11e eeuw!

De regio Weinviertel omvat bijna 14.000ha, waarvan 6.700ha Grüner Veltliner is. Andere belangrijke druivensoorten zijn Welschriesling en Riesling voor witte wijn en vooral Zweigelt en Blauer Portugieser voor rode wijn.

Zoals alle wijngebieden in Oostenrijk, ligt Weinviertel in de op één na koudste van de zeven zones in Europa is wat geschikt is voor wijnbouw. In de regio waar een vochtig, mild Atlantisch klimaat plaatsmaakt voor een droog, continentaal klimaat met Pannonische elementen, profiteert wijnbouw van een koel klimaat. Het Weinviertel ligt aan de westelijke rand van de Pannonische klimaatzone in het oosten van Oostenrijk en wordt gekenmerkt door continentale invloeden die warme, droge zomers en koude winters met weinig sneeuw brengen. Zonnige herfstdagen, koele wind uit het noorden en aanzienlijke schommelingen in de dag- en nachttemperaturen creëren perfecte omstandigheden voor verse wijnen met intense aroma’s.

De bodem bestaat uit löss dat de onderliggende kalksteen, mergel of zandsteen bedekt. Kortom een ideale bodem voor wijnranken.

In 2003 besloot het uitgestrekte Weinviertel om als eerste wijnbouwregio in Oostenrijk haar wijn uitsluitend op de markt te brengen onder de naam van de regio. Sindsdien staat de naam Weinviertel DAC op het etiket garant voor een wijn die spannend, barstensvol fruit en kruiden is, een verfrissende Grüner Veltliner (Gru-Ve’s). Daarnaast vanaf het wijnoogstjaar 2009 wordt ook Weinviertel DAC Reserve op de markt gebracht. Dit is een droge wijn met een geconcentreerde structuur, een lange afdronk en een krachtige stijl. Subtiele botrytis en eikenhouten invloed zijn toegestaan. Het minimumalcoholgehalte is 13 volumeprocent.

Het gehele (zeer) gevarieerde palet van verfrissende witte wijnen, fruitige en zelfs zoete wijnspecialiteiten uit het Weinviertel is te vinden met de oorsprongsbenaming “Niederösterreich”.

Donau Rivier regio

Ten westen van Wenen ligt de regio Donau Rivier regio. Deze regio omvat de dalen Traisental, Kamptal, Kremstal en sinds 2020 Wachau.

Traisental

Het Traisental is één van de jongste maar ook kleinste gebieden. De slechts 850ha liggen langs de rivier de Traisen op kleine terrasvormige percelen. Sinds 2006 zijn  de fruitige en kruidige Grüner Veltliner en robuuste mineralige Riesling op de markt. Deze wijnen verschillen van de andere regio’s door haar kalkhoudende gesteente. Wat duidelijk waarneembaar is in de mineraalachtige wijnen met mooi gebalanseerde zuren.

Andere druiven – van Zweigelt tot Chardonnay – uit deze regio komen op de markt als Niederösterreich IPG.

Ook hier kennen ze het Bourgondische kwalificatie principe; Traisental DAC heeft minimaal 11% alcohol, Traisental + gemeentenaam DAC (Ortswein) heeft minimaal 12% alcohol. Daarentegen Traisental + gemeentenaam en wijngaard DAC (Riedenwein) kent 12.5% en de Traisental Reserve DAC 13% alcohol. Hoewel al deze wijnen droog zijn, kent de Traisental Reserve DAC delicate tonen van botrytis in de smaakprofiel.

Kamptal

Vernoemd naar de rivier de Kamp die door het dal stroomt en met haar 3.600ha wijngaarden, is het Kamptal één van het land’s meer succesvolle wijnbouwgebieden. Onder de DAC zijn alleen Grüner Veltliner en Riesling toegestaan. De wijnen vertonen hier zeer onderscheidend vermogen, ingegeven door de verschillen in expositie, hoogte en bodemsamenstelling.

Op de steile terrassen die de zuidelijke helling van de heuvel beslaan, zijn het vooral Riesling-wijnstokken die diep wortelen en krachtige, mineraalgedreven en (vooral) extreem lang levende wijnen produceren. In de richting van de Donau veranderen de bodemformaties van de wijngaarden; hier vinden verfrissende en klassieke maar ook zeer robuuste wijnen van Grüner Veltliner ideale omstandigheden op de brede löss- en leemterrassen.

Toch kent het relatief kleine gebied een uiteenlopend klimaat. In het oosten ligt het Pannonisch bekken met een heet klimaat welke met de Donau wordt meegenomen naar het westen. Terwijl in het noordwesten het klimaat beduidend koeler is. Dit samenspel tussen de hitte van de dag en de aanzienlijk lagere nachttemperaturen geeft de druiven een grote aromatische finesse en levendige zuurgraad. De meest bekende wijn is toch wel Heiligenstein, zoals Weingut Bründlmayer Ried Heiligenstein Riesling.

Kremstal

De 2.256 hectare wijngaarden in de Kremstal – de Krems-riviervallei – zijn verdeeld in drie verschillende zones: de historische stad Krems, grenzend aan Wachau, vervolgens de eigenlijke Krems-vallei met zijn machtige lössruggen in het oosten, en ten slotte de kleine wijndorpjes ten zuiden van de Donau geclusterd rond de monumentale abdij van Göttweig. Sinds 2007 staat Kremstal DAC voor een wijn die spannend is, Gru-Ve’s die barstensvol fruit en kruiden zijn en elegante, mineraalachtige Riesling. De wijnen variëren van verfrissende, klassieke stijlen tot robuuste Reserve-categoriewijnen; zoals je eigenlijk overal ziet in Niederösterreich.

Kremstal is net iets warmer dan het noordelijker gelegen Kamptal en zeker in koelere jaren bemerk je het verschil. De wijnen zijn zachter en ronder, met meer body en duidelijk meer fruit.

Net als Wachau en Kamptal profiteert Kamptal van de klimatologische samenvloeiing van het hete Pannonische klimaat in het oosten en de koele noordenwind. Wijnen zijn rijper en aromatischer.

De zeer genuanceerde structuur van de Kremstal DAC-wijnen zijn een perfecte combinatie met een breed scala aan gerechten, van klassiek geroosterd varkensvlees tot loempia’s. Kremstal Rieslings, aan de andere kant, zijn in hun ideale element naast traditionele visgerechten.

Onlangs had ik mogen genieten van deze Edlinger Optimas Grüner Veltliner. Een strogele wijn, met een neus van steenfruit en abrikoos. De volle body en mooi balans tussen verfrissende zuurgraad en alcohol laat je volop genieten van perzik, nectarine, abrikoos. Met een heerlijke kruidigheid in de afdronk. Denk aan mint, groene kruiden en witte peper.

Spannend barstensvol fruit en kruiden Gru-Ve's

Wagram

In dit gebied ligt meer dan 2.400ha wijngaarden waar de Donau doorheen snijdt. Ten noorden liggen de groteske hellingen, terwijl ten zuiden van de rivier klein wijndorpjes en natuurlijk de historisch wijnstad Klosterneuburg. De belangrijkste druivensoorten zijn natuurlijk Grüner Veltliner, maar ook Riesling en Roter Veltliner. De natuurlijke omstandigheden in het noordelijke deel biedt de beste omstandigheden voor het maken van rijke en aromatische wijnen. De bodem kent verschillende lagen löss welke de ondergrond van zeeafzettingen (“Wagram” komt van “Wogenrain”, wat “kust” betekent) en riviergrind (de Donau liep 10 miljoen jaar geleden noordelijker) bedekken. Ten zuiden van de Donau staan de wijngaarden op verschillende rotsen van de melasse zone. Behalve in Klosterneuburg waar de ondergrond gevormd is door Flyschrotsen. Dit verwijst naar een bodem samenstelling die beïnvloed is door modderstromen van de diepe oceaan die hier vroeger gelegen heeft.

Bovenal rijpt de Grüner Veltliner tot stevige kruidige wijnen in de klassiek-droge versie en in de grote, karaktervolle reserves. De autochtone variëteit Roter Veltliner levert elegante en onafhankelijke witte wijnen die men bijzonder goed kan bewaren. Maar ook enkele van de rijkste rode wijnen van Neder-Oostenrijk zijn te vinden in de toonaangevende wijndomeinen, vooral van Zweigelt en Pinot Noir. Tevens vind je hier ijswijnen uit de milieubewuste gemeente Großriedenthal.

Deze wijnen hebben meer karakter en mogen echt wel wat tegenhang hebben. Schenk deze wijn bij een heerlijke wienerschnitzel of rijk groentegerecht. Maar ook Vitello Tonato of ravioli zijn er heerlijk bij.

Vrije wijngeesten in Wachau

 Hoewel het in het DAC-systeem om de herkomst van de wijn draait, kent Wachau een drietal termen die over de stijl van de wijn gaan. Steinfeder is een frisse, lichte wijn, terwijl Smaragd, gemaakt van volrijpe druiven uit de beste wijngaarden, meer alcohol heeft. Federspiel zit ertussenin. Deze aanduidingen zijn handelsmerken die alleen door de leden van de wijnbouwersvereniging Vinea Wachau gebruikt mogen worden.

Hoewel de Wachau vooral bekendstaat om zijn riesling en grüner veltliner, is het aantal aangeplante rassen veel groter. Het in het leven roepen van Wachau DAC zal dat deels beperken. DAC Wachau kent drie kwaliteitsniveaus. De zogenaamde Lage- of Ried-wijnen vormen het hoogste niveau en zijn vergelijkbaar met de Bourgondische crus. Zij mogen alleen van grüner veltliner en riesling gemaakt worden. Chaptaliseren is niet toegestaan en de wijnen mogen geen merkbare  barrique aroma’s en smaken hebben. Dat laatste zou het karakter van de Lage kunnen verdoezelen. Overigens is het zo dat de wijngaardnamen nu ook al op het etiket vermeld kunnen worden.

Bij de Ortsweine, oftewel de village-wijnen, zijn meer rassen toegelaten. Neuburger, Muskateller en Traminer, maar ook de internationale rassen zoals Chardonnay, Grauburgunder en Sauvignon Blanc behoren tot deze groep. In de praktijk zullen de wijnmakers de druiven van verschillende percelen moeten samenvoegen om voldoende wijn te kunnen produceren. Chaptalisering mag bij deze wijnen wel toegepast worden, maar een waarneembare geur of smaak van hout is wederom niet toegestaan.

De Gebietsweine, vergelijkbaar met de regionale AOC’s in Frankrijk. Hier zijn de restricties minimaal en is het aantal toegelaten druivenrassen nog groter, inclusief een drietal blauwe. Wijnmakers kunnen hier experimenteren.

Historie uit Pannonian Niederösterreich

Carnuntum, vernoemd naar de Romeinse basis en stad, biedt ze viticulturale schatten welke geproduceerd worden uit de ongeveer 836ha wijngaarden. Vooral de regionaal typische rode wijnen uit Zweigelt en Blaufränkisch zijn indrukwekkend. Het wijnbouwgebied Carnuntum ligt ten oosten van Wenen en strekt zich uit tot de grens met Slowakije. De wijngaarden spreiden zich uit ten zuiden van de Donau over drie heuvelachtige landschappen: het Leitha gebergte, de Arbesthaler Heuvels en het Hainburger gebergte. De bodem is ideaal voor wijnbouw met haar stevige leem- en lössgronden.

Een jonge generatie wijnbouwers heeft dit natuurlijke potentieel kunnen benutten en de regio in korte tijd naar uitmuntendheid kunnen leiden: vooral met aantrekkelijke rode wijnen die fruit en elegantie combineren. Modern van stijl, maar onderscheidend en toegewijd aan de expressie van hun oorsprong.

Zweigelt en Blaufränkisch onderscheiden zich in het bijzonder onder de rode variëteiten. Cuvées kunnen tot een derde van andere rode Qualtitätswein-druivenrassen bevatten , zoals Sankt Laurent, Cabernet Sauvignon of Merlot. In 2019 kreeg Carnuntum eindelijk de DAC-status.

Carnuntum DAC bewijst ook een consistente bron voor goed gestructureerde en robuuste witte wijnen: Chardonnay, Weissburgunder en Grüner Veltliner zijn de aangewezen witte DAC-variëteiten. Net als bij DAC-rode wijn kunnen witte cuvées tot een derde van andere witte Qualitätswein-druivenrassen bevatten.

De witte wijnen gaan heel goed bij vegetarische gerechten, vis of pastamogelijkheden vanwege hun mooie balans tussen body en structuur. Terwijl de rode wijn van Blaufränkisch of Zweigelt goede begeleiders zijn bij slow cook barbecue of perfect gegrilde biefstuk!

Tot slot

Niederösterreich heeft zich in korte tijd toch weer op de kaart gewerkt. Mogelijk niet zozeer in Nederland maar wel elders in de wereld. Eigenlijk wel een beetje jammer dat Oostenrijk nog onderbelicht is in ons land. Gelet op het koele klimaat zijn het natuurlijk de witte wijnen, zoals de Gru-Ve’s die spannend en barstensvol fruit en kruiden is. Maar vooral in het oosten vind je ook geweldige rode wijnen!

Overigens kent deze regio ook de IGP Thermenregio, 1.900ha wijnstokken ten zuiden van Wenen. Hier vind je een scala aan vooral traditionele druivensoorten zoals Zierfandler, Rotgipfler of Neuburger. Ook zeker de moeite waard van het ontdekken.

Spannende geheimen van wijnland Oostenrijk

Spannende geheimen van wijnland Oostenrijk

Wie het over wijn heeft associeert dit niet vaak met Oostenrijk. Toch kent Oostenrijk een grote geschiedenis met spannende geheimen als wijnland. Maar wat maakt Oostenrijk zo bijzonder? Het is niet een wijnland die in één adem wordt genoemd met Frankrijk, Italië of Spanje. Toch is de wijnbouw al langer dan 1.000 jaar actief in dit bergland. Opererend in de schaduw van andere grote wijnlanden met een eigenzinnigheid die zo typerend is voor dit land, bouwt Oostenrijk langzaam aan de wederopbouw van hun wijnen.

De geschiedenis van wijnbouw in Oostenrijk

De allereerste bewijzen van wijnbouw gaan terug tot de 10e eeuw BC. Geconserveerde druivenpitten uit de bronstijd bevestigen het bestaan van een duizenden jaren oude wijntraditie. Met name in het Traisental en in het dorp Stillfried an der March in Weinviertel. De druivenpitten die daar worden gevonden, zijn toegeschreven aan een soort Vitis vinifera en vormen dus een van de oudste dergelijke ontdekkingen in Midden-Europa.

Vervolgens berichten in Zagersdorf, in het uiterste oosten van Burgenland, zijn er druivenpitten gevonden in urnen uit 700 BC. Vooral onder de Romeinen bloeide de wijnbouw in de regio. Aangezien keizer Marcus Aurelius Probus het verbod op wijnbouw ten noorden van de Alpen ophief. Men neemt aan de Grüner Veltliner reeds in deze tijd haar faam maakte, maar echt bewijs is hier nog niet voor gevonden.

Toen het grote Romeinse rijk viel, begonnen ook de problemen voor de Oostenrijkse wijnbouw. Pas in 8e eeuw AD, na een decreet van Karel de Grote werden wijngaarden in ere hersteld.

Hoe het verder ging

In de 10e eeuw brengen monniken de Bourgondische wijncultuur naar de huidige Thermenregio in Oostenrijk. Langs de Donau waren het vooral de Beierse bisdommen en abdijen die aan de slag gingen met de ontginning en ontginning van rivierdalen. Een mooi voorbeeld is de aanleg van terrassencultuur in de Wachau.

In de 12e eeuw werd het klooster van Stift Klosterneuburg door de Congregatie van de Oostenrijkse Augustijner kanunniken in gebruik genomen. Markgraf Leopold III gaf de opdracht om hier een wijngoed te stichten. Al bij de inwijdingsplechtigheid van de basiliek in 1136 werd wijn afkomstig uit de kloosterwijngaarden gedronken. In de lange geschiedenis van het klooster bleef de wijnbouw van de allergrootste betekenis.

In de 14e eeuw werd Wenen zelfs het centrum van de wijnhandel dankzij haar strategische ligging aan de Donau. Zo zie je hoeveel wijnland Oostenrijk reeds meemaakte en spannende geheimen heeft doorstaan.

Hoe oorlogen de wijnbouw beïnvloedde

Oorlogen hebben altijd een grote invloed gehad op de Oostenrijkse wijngeschiedenis. Op een zeker moment in de 16e eeuw telde het land 170.000 hectare wijnstokken. De Dertigjarige Oorlog in de 17e eeuw en de daaropvolgende invasies door Turkse legers betekenden echter het einde van deze grootschaligheid.

In de 19e eeuw waren het geen mensen, maar biologische vijanden die de wijncultuur belaagden. De verschillende vormen van Meeldauw verspreidden zich in de wijngaarden en ruïneerden een groot deel van de gewassen. Een van de positieve gevolgen daarvan was de oprichting van een wijnschool in Klosterneuburg. Dit kennisinstituut hielp de Oostenrijkse wijncultuur vorm te geven. Het is tevens de oudste wijnbouw opleiding ter wereld! Helaas sloeg vervolgens in 1872 de druifluizenplaag toe, net als in de rest van Europa. Deze plaag verwoestte een groot deel van de wijngaarden in Centraal-Europa, en 25 procent van de Oostenrijkse druiven.

In de 20e eeuw werd het niet veel beter. Na de Eerste Wereldoorlog en de val van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, werden de Oostenrijkse grenzen hertekend. Dit resulteerde in een verlies van wijnregio’s. Het aantal hectares liep terug van 50.000 tot 18.000. Door de Tweede Wereldoorlog en de opkomst en val van nazi-Duitsland, werden de Oostenrijkse grenzen nogmaals herzien. Helemaal toen later de Sovjet Unie prikkeldraadafscheidingen plaatste in wijngaarden om de nieuwe staatsgrenzen te markeren.

Het antivries-schandaal

Maar hetgeen wat de meeste mensen is bijgebleven is het grote antivries-schandaal. Dit is toch wel een hoogtepunt van de geheimen uit wijnland Oostenrijk die veel spannende verhalen met zich meebracht. In 1985 was er een klein groepje wijnhandelaren die besloten de wijn aan te zoeten. Dit was net op het moment dat Oostenrijkse wijnen enorm in de lift zaten. Doordat zij di-ethyleenglycol (een ingrediënt voor antivries) toevoegden aan de wijn, werd deze zoeter. En in deze tijd beoordeelde men de kwaliteit van de wijn op haar zoetheid. De handelaren vielen door de mand doordat één van hen de kosten van het product terug te krijgen van de belastingdienst. Gelukkig vielen er geen slachtoffers van deze actie, echter de Oostenrijkse wijnhandel stortte volledig in.

Oostenrijk nam vervolgens maatregelen door het invoeren van de strengste productiewetgeving in Europa. Producenten richten zich weer op kwaliteit en dat werpt haar vruchten af. In 2020 is het geschatte volume 2.4 miljoen hl wijn, met een kleine 50.000ha aan wijnbouwgebied.

Klimaat en terroir

Daar waar in de 17e eeuw wijnbouw in heel Oostenrijk voorkwam, is dit nu geconcentreerd in het oosten van het land vanwege de betere klimatologische omstandigheden. Hoewel Oostenrijk natuurlijk een berglandschap is, vind je hier toch vele kleine microklimaten. In het westen van Oostenrijk domineren de Alpen. Maar in het oosten zijn er meer vlaktes. Er heerst een koel continentaal klimaat die invloed ondervindt van koude noordelijke winden. Terwijl nabij de Hongaarse grens de gebieden opgewarmd worden door de oostelijke winden.

Het meest interessant voor wijnliefhebbers nu, is misschien wel hoe dit de terroir beïnvloedde van Oostenrijkse wijn. Wijnmakers werken veel samen met buitenlandse druiventelers. Natuurlijk is dit ook ingegeven door de vele oorlogen en verplaatsen van landsgrenzen als gevolg. De Welschriesling van Gamser gebruikt druiven die aan beide kanten van de Oostenrijks-Sloveense grens groeien, terwijl de Blaufränkisch een Hongaarse tegenhanger heeft in Kékfrankos. Het is ook een wijn die in nauwe samenwerking met Slovaakse wijnmakers geproduceerd wordt. Dit is te danken aan een ongebruikelijk systeem, ‘Historischer Doppelbesitz’, dat toestaat dat druiven aan beide kanten van de grens gebruikt worden voor Oostenrijkse wijn.

De kwaliteit en haar classificatie

Het label op een wijnfles moet de informatie bevatten die verwijst naar de herkomst, druivenvariëteit, alcohol percentage en dergelijke. De maximale opbrengst per hectare is 10.000kg ofwel 7.500 liter. Dan mag de wijn het predikaat landwijn, kwaliteitswijn of DAC dragen. Indien de opbrengst groter is, dan mag de gehele oogst van dat jaar geen classificatie op het etiket hebben staan. Er staat slechts “Wein” of voorheen “Tafelwein” op het etiket.

Landwein

Wanneer we één stapje hoger gaan, komen we in de IGP. Er is feitelijk slechts één geografische aanduiding voor Oostenrijk; “Landwein”. Andere vermelding is niet toegestaan. Hierdoor weet je als consument dus niet waar precies de wijn vandaan komt. De druiven zijn afkomstig uit één van de drie regio’s Weinland, Steirerland of Bergland die tezamen het hele land beslaan.

Qualitätswein

Aan de top van de piramide staat de “Qualitätswein”. Druiven zijn dan afkomstig uit één van de regio’s en de productie vindt er ook plaats. Tevens dient de wijn gekeurd te zijn door een Oostenrijks Proefcommissie. De kwaliteitswijn mag “Kabinett” of “Kabinettwein” op het label dragen onder strikte voorwaarden en is droog. Deze wijn mag zeker niet aangezoet worden.

Binnen de kwaliteitswijn categorie heb je de DAC ofwel “Districtus Austriae Controllatus“. Dit vormt een nadere specificatie van waar de wijn vandaan komt. Maar ook richtlijnen voor wijnstijlen die specifiek zijn voor de betreffende regio. Sinds oktober 2020 hebben 16 van de 18 specifieke regio’s een DAC status. Alleen Wagram en Thermenregion hebben geen DAC status.

Prädikatswein

Tenslotte heb je binnen de kwaliteitswijnen de “Prädikatswein”. Dit is wijn met een minimum suikergehalte en/of oogstemethodes. Deze kunnen worden aangeduid per regio of specifiek wijngebied. Prädikatswein heeft als extra voorwaarde dat een wijninspectie certificaat verleend dient te zijn (een Mostwägerbescheiningung) die de kwaliteit van de oogst bevestigt. Chaptilisatie is niet toegestaan. In volgorde van suikergehalte, gemeten in Öchsele zijn dit;

  • Spätlese – perfect gerijpte druiven met suikergehalte van 94Ö
  • Auslese – handmatige selectie van druiven om niet rijpe of aangetaste druiven te verwijderen met een suiker gehalte van minimaal 105Ö
  • Beerenauslese – wijn van overrijpe druiven en druiven die zijn aangetast met Botrytis, minimaal 127Ö
  • Eiswein – wijn van druiven die tijdens de oogst en persen volledig bevroren waren, minimaal 127Ö
  • Strohwein of Schilfwein – wijn van rijpe en suikerrijke druiven die minimaal drie maanden voor de vinificatie op stromatten zijn gedroogd (soort van appassimento). Minimaal 127Ö
  • Trockenbeerenauslese – wijn van late oogst druiven die aangetast zijn door Botrytis en deels ingedroogd met minimaal suikergehalte van 156Ö

Sekt

Sinds 2015 heeft ook Sekt haar plaatsgevonden in dit illustere lijstje. De Oostenrijkse sekt is synoniem voor verfrissende lichte mousserende wijn en is gemaakt volgens de Méthode Traditionelle. Sekt komt in drie categorieën; Klassik, Reserve en Grosse Reserve. Er wordt zelfs beweerd dat Reserve Sekt op hetzelfde niveau zit als de Italiaanse Franciacorta en Franse Champagne!

De verschillende regio’s in vogelvlucht

Oostenrijk produceert slechts 1% van de wijnen in de wereld. En maar liefst 30% van haar wijn exporteert men vooral naar buurlanden Duitsland en Oostenrijk. Op verrassende 3e plaats staat de VS. Zoals reeds in een eerdere blog vermeldt, is Grüner Veltliner de meest geliefde druif en ook nationaals trots. Maar liefst 37% van de wijngaarden staat aangeplant met deze mooie verfrissende druif.

Oostenrijk wijnregio's
Bron: UniWien Karto

Niederösterreich

Gelegen in de regio Weinland, is dit het grootste wijndistrict in Oostenrijk. Het neemt maar liefst 60% van de productie voor haar rekening. Tevens vind je hier de crème de la crème van Oostenrijks wijnen; top wijnen van “Gru-Ve” maar ook Riesling en historische wijnrassen Zierfandler en Rotgipfler. Wijnen van deze laatste twee druivensoorten zijn zeer zeldzaam.

De regio kenmerkt zich door haar warme en droge klimaat. Het zijn nochtans de grote temperatuurverschillen die een belangrijke rol spelen voor de aromatische intensiteit. Door de zonnige warme herfst verlengt het groeiseizoen waardoor druiven voldoende suikerrijpheid behalen in combinatie met een mooie zuurgraad.

Burgenland

De volgende in omvang is Burgenland, welke ook in Weinland ligt. Hier vind je vooral rode wijnen met mooie volle body van Blaufränkisch, Zweigelt of St Laurent. Ook produceert men mooie dessertwijnen zoals ijswijn of trockenbeerenauslese.

Het klimaat hier is warmen en vochtiger in vergelijking tot Niederösterreich.

Steiermark (Styria)

In de regio Steiterland vinden we Steiermark. Met ongeveer 10% van Oostenrijks wijngaarden, maken ze hier mooie wijnen van Sauvignon Blanc, Welschriesling, Gelber Muskateller (Muscat Blanc a Petit Grains) en Weissburgunder (Pinot Blanc).

Vienna of Wenen

In 2013 heeft Wenen haar eigen DAC gekregen. Gelegen in het midden van Niederösterreich heeft de kleine 600ha aan wijngaarden haar eigen status verdiend. De wijngaarden helpen de stad haar groene gordel te behouden en zijn de basis van een eerste klas wijn.

Bergland

Dit is een verzamelregio die Öberösterreich, Kärnten, Salzburg, Tirol en Vorarlberg dekt. De belangrijkste witte druivensoorten hier zijn de pinot-familie, Sauvignon Blanc, Riesling, Traminer, Grüner Veltliner, Müller Thurgau en Chardonnay. Terwijl voor rode wijn Zweigelt, Roesler en Blauer Burgunder (Pinot Noir) gebruikt worden.

Volgende week gaan we ons verder verdiepen in dit prachtige wijnland Oostenrijk met haar spannende geheimen.