Zoals vorige week reeds opgemerkt, kent Italië een zeer veelzijdige wijn productie. Van de 20 wijnregio’s in het land, liggen er maar liefst 7 in het noorden. Noord Italië is echt een regio met grote tegenstellingen. Je vindt hier heel lichte fruitige wijnen tot de zeer zware heftige Barolo’s. Ook heb je in de categorie mousserende wijn prettige makkelijk drinkende Prosecco tot de mooi verfijnde Franciacorta. Er zijn mooie zoete wijnen zoals de Amarone della Valpolicella en ga zo maar door. Om je wegwijs te maken gaan we eens dieper duiken in de verschillende regio’s.
Valle d’Aosta de dwerg boven de reuzen
We beginnen met de kleinste en misschien wel minst bekendste regio. Helemaal in het noordwesten van het land, tegen Zwitserland en Frankrijk aangeplakt ligt Valle d’Aosta. Bekend onder ski-minnend Nederland, maar minder bekend van haar wijn. Ze maken hier een kleine 17.000hl wijn. Slechts 10% komt op de markt onder DOC Valle d’Aosta, de resterende 90% dus als tafelwijn, zoals vorige week toegelicht.
Uitdagingen in de Valle d’Aosta
Hier alleen al liggen veel uitdagingen; de extreem droge en hete zomers en de hoogte waarop gewerkt wordt (Morgex wijngaarden liggen wel op 1.300 meter; de hoogste in Europa). Vergeet ook de druiven niet die men gebruikt; Pinot Noir, Chardonnay, Nebbiolo. Dit zijn toch wel druiven die niet van teveel extremen houden. Hoe zit dit dan? De hoogte en de wind die over de toppen van berg reuzen als Mont Blanc komen, voeren koelere wind mee. Dit is ideaal voor de druiven om te rijpen en hun fruitigheid te behouden. Daarnaast is er een groot verschil tussen dag- en nacht temperaturen, wat er voor zorgt dat de zuren behouden blijven. Om negatieve gevolgen van deze grote verschillen te overkomen, past men pergolas toe om de druiven op te binden. Dit zorgt ervoor dat de bodem de warmte gelijkmatig aan de druiven kan afgeven gedurende de nacht.
Verder vind je hier Gamay en lokale druiven als Petit Rouge, Fumin en Prié Blanc (waar ook verrassend mooie mousserende wijnen van bestaan).
Je hebt hier dus witte, rode, zoete en mousserende wijnen allen in verschillende stijlen. Maar overwegend verfrissende zuren en heel veel fruit en mineralen – vooral ingegeven door de alluviale bodem natuurlijk. Saillant detail is dat men hier ook dessert wijnen produceert volgens de appasimento methode. Helaas zijn deze wijnen bijna niet te vinden, gezien de kleine productie vindt de consumptie vooral lokaal plaats. Zelfs in een kleine regio als Valle d’Aosta zie je zoveel tegenstellingen in noord Italië. Goede reden voor een bezoek aan deze kleine veelzijdige regio.
Het land van Barolo en Barbaresco: Piemonte
Piemonte is zeer bekend vanwege haar Barolo en lichtere zuster Barbaresco. Maar er komen hier meer wijnen vandaan. Met een productie van 2.6MM hl per jaar staat Piemonte op plaats 7 in Italië en moet nipt Toscane voor zich dulden. Er zijn maar liefst 59 kwaliteit regio’s (waarvan 17 DOCG) die ook prominent op het etiket aanwezig zijn. Ongeveer 75% van de wijn valt onder deze DOC of DOCG vlag.
Piemonte betekent de voet van de berg, en dat is hier heel letterlijk. Het ligt uiteindelijk in de uitlopers van de Alpen. De wijngaarden liggen op de hellingen en niet op de vlaktes en kent één van Italië’s laagste opbrengst per hectare. Met een gemiddelde van 1ha per producent vertoont deze regio veel overeenkomsten met Bourgogne. Echter de tegenstellingen in de regio van noord Italië zitten in de toegestane druivensoorten en de wijn. In Piemonte is een veelvoud van variëteiten toegestaan en men produceert ook witte wijn. De regio produceert vooral 65% rode wijn. Barbera, Nebiolo en Dolcetto zijn toch wel de meest toonaangevende druiven voor rode wijn. Maar er zijn nog 6 andere druivensoorten toegestaan. De witte wijn is vooral van Moscato, Cortese en Arneis gemaakt, terwijl ook Erbaluce, Malvasia en Favorita zijn toegestaan.
Het is een gebied waar traditionele wijze van wijnmaken hoog in het vaandel staat en dat merk je duidelijk in de kwaliteit. Waar kwantiteit misschien minder is, is dit ruimschoots gecompenseerd in de kwaliteit die men levert. Echter inmiddels is een tweede kamp opgestaan; de wijnmakers die volgens meer progressieve wijze wijn maken. Het is heel simpel, traditionele Barolo is zeer tanninerijk en heeft tijd nodig om zich te ontwikkelen. Vandaag de dag wilt men wijn die men direct kan drinken, dus daar zijn andere technieken voor nodig. We duiken in de vijf meest bekende regio’s.
De krachtige Barolo DOCG
Barolo is gemaakt van 100% Nebbiolo druif en is afkomstig rondom het dorp Barolo van wijngaarden die op het zuid/zuidwesten liggen. Deze DOCG omvat ongeveer 1.200ha. Het mesoklimaat en bodem verschilt binnen Barolo DOCG. In La Morra en Barolo kent men meer een kalksteenrijke Tortoniaanse mergel, wat meer fruitige wijnen voortbrengt. In Castiglione-Falleto, Serralunga d’Alba en Monforte zijn de wijngaarden geplant op lossere en minder vruchtbare, Helvetische bodems, die zowel zandsteen als kalksteen bevatten. Dit leidt tot een steenkleurige wijn die intenser is, diepere structuur en een langere rijpingstijd nodig heeft.
Barolo wordt met recht “Wijn van koningen en koning van de wijnen” genoemd. Zoals aangegeven kent deze druif stevige tannine die lange hout rijping nodig hebben. Hierdoor verdringt het frisse fruit naar de achtergrond en maakt plaats voor secundaire en tertiaire aroma’s. Denk aan vanille, teer, koffie en dergelijke. Helaas is dit ook in de prijs terug te zien, zelden zijn ze onder de €30.
Met een alcohol percentage van minimaal 13% zijn het stevige volle wijnen. De standaard Barolo heeft minimaal twee jaar houtrijping en mag pas drie jaar na de oogst op de markt komen. Tevens kent men de Barolo Riserva die drie jaar houtrijping heeft en Barolo Riserva Special die vier jaar houtrijping heeft.
Cascina del Monastero Barolo Perno 2012
Deze mooie wijn heeft een granaatrode kleur. De wijn is rijk aan zwart fruit in de neus, maar ook aardbeien (waar Nebiolo bekend om staat), leer, kruidigheid, zoethout. Het is een volle, zware wijn met veel zuur, waarbij het fruit in de mond gestoofd lijkt te zijn. Verder bespeur je aardse tonen, leer, tabak en cacao – allemaal tertiaire kenmerken. De wijn heeft een mooie lange afdronk, maar is toch overduidelijk nog wat jong. Deze kan gerust nog een paar jaar weg worden gelegd!
De wijn staat prima naast lokale gerechten als gegrild vlees met truffel.
Nog maar een paar flessen beschikbaar, nu voor slechts € 27.50
Barbaresco DOCG
De net iets minder heftige wijnen van Nebbiolo komen uit Barbaresco DOCG. De buurgemeente Barbaresco produceert wijnen die toch aanzienlijk minder tanninerijk zijn. Dit betekent overigens niet dat er geen tannine in zit! Het rode fruit spat je neus in, frambozen aardbeien, rode kers vermengen zich met potpourri en rozen. De wijn dient minimaal 26 maanden te rijpen waarvan 9 maanden op vat. Ook hier brengt men een Barbaresco Riserva van op de markt, deze wijn rijpt minimaal 50 maanden waarvan 24 op vat.
Het grote verschil met Barolo zit in de bodem; de wijngaarden van Barbaresco DOCG staan meer op kalkstenen bodem. Verder kent Barbaresco een warmer, droger en milder klimaat waardoor de druiven eerder rijpen en dus minder tanninerijk zijn.
Barbera d’Asti
Hier vinden we de Barbera druif; zachter en toegankelijker wanneer de wijn jong is in vergelijking met Nebbiolo. De wijn dient minimaal van 90% Barbera te bestaan. De goedkopere (rondom €10) zijn minder expressief verfrissend en fruitig en kennen geen houtrijping. De beste Barbaresco wijnen zijn rijke wijnen met medium tot volle body. Met zo’n 3.400ha is de regio groter dan Barolo. De Barbera d’Asti Superiore heeft zes maanden houtrijping gehad.
De wijn is paars van kleur, met een boeket van kersen, blauwe bessen, kruiden en aardse tonen. Ze kent een levendig zwoel karakter met een aangename afdronk. Heerlijk bij Italiaanse charcuterie. Check eens onze Lavignone voor slechts € 14.95.
Gavi of Cortese di Gavi
In het zuiden net boven Liguria ligt Gavi. De wijnstijl hier heeft meer affiniteit met Liguriaanse wijnen dan die van Piemonte. Dit is duidelijk te merken in het frisse fruitige karakter van de wijnen. In Gavi vind je parels van witte wijn. Wanneer je Gavi di Gavi op het etiket ziet staan, wilt dit zeggen dat de druiven uitsluitend afkomstig zijn uit de gemeente Gavi. Deze worden ook vaak Italiaanse Chablis genoemd, en dat is niet zo verwonderlijk.
Het is de eerste witte Italiaanse wijn die internationale bekendheid heeft behaald. De wijn is uitsluitend van Cortese gemaakt welke in de geschiedenis terug gaat naar het jaar 1600. Deze druif dat heel gevoelig is voor het terroir en dát proef je in de wijn. Het staat bekend om haar kurkdroge karakter en vuursteenachtige en frisse zuren, afkomstig van de mineraalrijke bodems van het gebied. Het boeket is bijzonder bloemig en biedt delicate aroma’s die doen denken aan witte bloemen, citroenen, groene appels en honingdauw. Het vertoont ook vaak hints van amandelen in de afdronk. De wijn is goed in staat te ouderen en gaat heerlijk bij Italiaanse visgerechten.
Experimenteren in Langhe DOCG
Langhe is een grote regio waar zelfs Barolo, Barbaresco en Asti binnenvallen. Echter de regelgeving is gematiger waardoor wijnmakers meer kunnen experimenteren met druiven variëteiten en methodes. Zo heb je wijn uit Barolo die net buiten de regelgeving kleurt, die komt op de markt als Langhe Nebbiolo DOC. Daar waar de gevestigde variëteiten Nebbiolo, Arneis en Favorito (beter bekend als Vermentino) zijn, vind je inmiddels ook internationale rassen als Chardonnay, Cabernet Sauvignon en Sauvignon Blanc hier. Hier vind je rode, witte en rosé wijnen. Blends en monocépage. Stille en mousserende wijnen, maar ook jonge fruitige rode wijn tot passito-stijl.
De zoete sprankelende Asti Spumant
Na champagne is Asti de meest gedronken mousserende wijn. Deze wijn gemaakt van Moscato druif volgens de tankmethode, is verfrissend en zoet. De wijn heeft ook bekend gestaan als Moscato Champagne, totdat Champagne succesvol een ban in het leven riep op het gebruik van de naam Champagne. Het werd toen Moscato spumante om tenslotte Asti Spumanti of gewoon Asti genoemd te worden. Asti omvat ongeveer 35% van alle wijn geproduceerd in Piedmonte, wat duidelijk de populariteit weergeeft. Er is 9.800ha aan wijngaarden die zijn verspreid over de steile hellingen in de Langhe naar de glooiende hellingen tot de Alessandria vlakte. De mariene sedimentaire bodem bestaat voornamelijk uit kalksteen, met enkele mergel-, tuf- en zandgebieden en een beetje klei.
Overigens vind je soms ook “Asti Spumante Metodo Classico”, dit is een wijn gemaakt volgens de Méthode Traditionelle, dus net als Champagne. Deze wijn neigt uitgesprokener te zijn, iets hoger in alcohol en hoger in zuren.
De Asti is vaak geserveerd als aperitief en varieert van droog tot zoet en altijd mousserend. De Moscato d’Asti daarentegen is een weelderige stille wijn, soms licht mousserend en vaak geserveerd bij nagerechten.
Het ruige Liguria
Ten zuiden van Piemonte ligt Liguria, beter bekend als de Italiaanse Rivièra met de bekende dorpen Cinque Terra. Deze dunne, mooie strook ruig land met haar mediterraanse klimaat en arme stenige bodems. Deze steile hellingen maken wijnbouw uitdagend, waardoor de wijngaarden verspreid zijn met beperkte producties als gevolg. Sommige wijngaarden zijn zelfs slechts per boot bereikbaar. De hellingen zijn soms zo steil dat er alleen handmatig geplukt kan worden. Ook landinwaarts blijven de hellingen steil en kent men een dichte aanplant. Hier spelen we wijngaarden tevens een rol tegen erosie.
Wijnbouw vindt hier reeds 25 eeuwen plaats, de Etrusken en Grieken hebben wijnbouw geïntroduceerd. Nu is ongeveer 6.000ha onder wijn waarvan slechts 500ha DOC/DOCG kwalificatie hebben. Vandaar dat er ook slechts 40.000hl geproduceerd wordt.
Er zijn ook slechts acht DOC/DOCG regio’s die internationaal weinig bekendheid genieten. Het is de witte wijn die hier domineert vooral dankzij de krijtsteen bodem waar witte druiven uitstekend op gedijen. Vermentino (ookwel Rolle in Frankrijk) is de belangrijkste druivensoort. Deze kent men lokaal als Pigato vanwege de vlekjes die rijpe druiven krijgen. De druif produceert wijn met een geurige neus die doet denken aan de aroma’s van dennenhout en zeezout van het Ligurische landschap, evenals een onderliggende mineraliteit. De rode wijn is vooral afkomstig van Rossese. Deze relatief onbekende druif komt slechts voor in Liguria en een deel van zuid Frankrijk. Rossese geeft het terroir goed weer, kent een prettig zuur met aangename aroma’s van viooltjes en aardbeien. Heerlijk bij een pizza of kip gebakken in tomatensaus.
Afsluiting
Omdat er zo enorm veel te vertellen is, toch maar besloten om dit artikel in tweeën op te splitsen. We hebben nu gekeken naar het noordwesten, waar een aantal krachtpatsers vandaan komen. Maar tegenstellingen in dit deel van de regio in noord Italië zijn volop aanwezig. Volgende week gaan we verder met het midden en westen van noord Italië.
Indien je meer van specifieke regio’s wilt weten, aarzel dan niet om even contact met ons op te nemen!
